Elisabete Thamer
Ημερίδες της Σχολής Ψυχανάλυσης των Φόρουμ του Λακανικού Πεδίου
28 – 29 Νοεμβρίου 2015, Παρίσι – Γαλλία
Ο Λακάν παρακίνησε τον ψυχαναλυτή να συναντήσει «την υποκειμενικότητα της εποχής του»[1] εφόσον την αναλυτική πρακτική, είναι συνδεδεμένη με την κατάσταση του πολιτισμού. Είναι προφανές για τον καθένα ότι οι ανατροπές που έχουν επιπτώσεις στην εποχή έχουν και στο υποκείμενο.
Αυτό σημαίνει ότι οφείλουμε να κάνουμε την ψυχανάλυση να συμβαδίζει με την εποχή διερωτώμενοι για τη λειτουργία που μπορεί σήμερα να έχει. Αυτή είναι η πρόκληση για τις προσεχείς ημερίδες μας «διότι όλη μας η εμπειρία προέρχεται από τη δυσφορία μέσα στον πολιτισμό»[2].
Ήδη ο Φρόυντ δεν παρέλειψε να σκεφτεί πάνω στην υποκειμενικότητα της εποχής του. Ογδόντα έξι χρόνια μετά την έκδοση του, ο τίτλος – Δυσφορία μέσα στον πολιτισμό – αντηχεί ακόμα και σήμερα σαν μια σύγχρονη διάγνωση της σχέσης του ανθρώπου με τον κόσμο στον οποίο ζει. Ωστόσο, αν και ο τίτλος αυτού του έργου δεν έχει χάσει τίποτα από τη δύναμή του, ισχύει το ίδιο και για το περιεχόμενό του; Μπορούμε, μετά και μαζί με τον Λακάν, να υποστηρίξουμε τις ίδιες θέσεις με αυτές που αναπτύσσει ο Φρόυντ σε αυτό το κείμενο;
Στην εποχή του καπιταλισμού, της εξάπλωσης της επιστήμης και της απελευθέρωσης των πρακτικών απόλαυσης, μπορούμε ακόμα να υποστηρίξουμε, για παράδειγμα, ότι η δυσφορία του σύγχρονου υποκειμένου είναι συνέπεια της παραίτησης από την ενορμητική ικανοποίηση που επιβάλλεται από την οργανωμένη σε κοινωνία ζωή; Πώς να ξαναδιαβάσουμε, με τον Λακάν, τη φροϋδική θέση πάνω στην ενόρμηση του θανάτου και το ρόλο της στην καταστρεπτικότητα που ο πολιτισμός μας δεν σταματά να επαναλαμβάνει;
Σύμφωνα με τον Λακάν, « η ψυχανάλυση είναι μέρος της δυσφορίας μέσα στον πολιτισμό». Ακόμη περισσότερο: είναι το σύμπτωμα της, έλεγε το 1974 [3].
Υπάρχει μια σχέση μεταξύ των τεχνολογικών και επιστημονικών ανατροπών τις οποίες εισήγαγε ο καπιταλισμός στον τρόπο ζωής του καθενός, τις τελευταίες δεκαετίες και την ανάδυση (ή την εκ νέου ανάδυση) λίγο ως πολύ άγριων σημαδιών της δυσφορίας μέσα στον πολιτισμό; Πώς να καταλάβουμε, για παράδειγμα, την άνοδο της θρησκείας, του ρατσισμού, των διακρίσεων; Σε τι απαντούν; Τι μπορεί να πει (και να κάνει) ο ψυχαναλυτής απέναντι σε όλα αυτά; Πρόκειται μόνο για κάποια σημεία που αυτό το περίπλοκο θέμα μας κάνει να σκεφτούμε.
Μια νέα ανάγνωση, με τον Λακάν, της Δυσφορίας μέσα στον πολιτισμό θα μας χρησιμεύσει ως σημείο αναφοράς για να εξετάσουμε αυτά τα τόσο επίκαιρα ερωτήματα, προσπαθώντας να αντιληφθούμε ποιες είναι οι συγκλίσεις και οι αποκλίσεις μεταξύ των επεξεργασιών του Φρόυντ και του Λακάν πάνω σε αυτό το θέμα.
Προκειμένου να δώσουμε ένα προσανατολισμό στις εργασίες μας, αποφασίσαμε να οργανώσουμε το θέμα αυτών των ημερίδων γύρω από τρεις ενότητες:
ΓΝΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ
Αυτή η ενότητα αφορά ταυτόχρονα στο λόγο της εποχής μας και στο λόγο της ψυχανάλυσης. Βλέπουμε στις μέρες μας την εξάπλωση των επιστημονικών γνώσεων όπως και την άνοδο του θρησκευτικού φαινομένου. Σύμφωνα με τον Λακάν, αυτό το φαινόμενο είναι η απάντηση στις αλλαγές που επέφερε η επιστήμη, διότι η θρησκεία θα έδινε σε αυτές ένα νόημα [4].
Η ψυχανάλυση έχει επίσης σχέση με τη γνώση, αυτή του ασυνειδήτου, και με την πίστη στο υποκείμενο που υποτίθεται ότι γνωρίζει, το οποίο ενεργοποιείται από τη μεταβίβαση. Πρόκειται παρόλα αυτά για μια πίστη που θα πρέπει να εκπέσει, στο τέλος.
ΤΑ ΔΥΟ ΥΠΕΡΕΓΩ: ΑΥΤΟ ΤΟΥ ΦΡΟΥΝΤ ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΤΟΥ ΛΑΚΑΝ
Πώς να κατανοήσουμε τη διαφορά των διατυπώσεων του Φρόυντ και του Λακάν σε σχέση με το υπερεγώ: για τον πρώτο, «απαγορεύει» τις ενορμητικές απολαύσεις, για τον δεύτερο, συντρίβει το υποκείμενο κάτω από τις άγριες εντολές του, κάτι που διατυπώνει λέγοντας ότι «ωθεί στην απόλαυση». Είναι αντιφατικές;
Στην Τηλεόραση, ο Λακάν έλεγε ότι η «λαιμαργία» με την οποία ο Φρόυντ «καταδηλώνει το υπερεγώ είναι δομική και όχι αποτέλεσμα του πολιτισμού, αλλά δυσφορία (σύμπτωμα) μέσα στον πολιτισμό». Εάν απολαμβάνουμε με τρόπο άσχημο, δεν οφείλεται στις απαγορεύσεις, αλλά στα αποτελέσματα της δομής της γλώσσας, τα οποία η απαγόρευση μυθοποιεί [5].
«Η ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΟΠΩΣ ΟΙ ΑΛΛΕΣ [6]»
Παρόλο που η δυσφορία λαμβάνει χώρα μέσα στον πολιτισμό, ανήκει ωστόσο στο υποκείμενο. Η εξέλιξη των αποτελεσμάτων της επιστήμης συνοδεύεται από ένα πολλαπλασιασμό των θεραπειών, νευροβιολογικών, γνωσιακών μέχρι τις πιο ποικίλες μεθόδους ψυχοθεραπειών. Ως προς τι η προσφορά του αναλυτικού λόγου διακρίνεται από τις άλλες θεραπείες; Ποια απάντηση φέρνει στη δυσφορία του υποκειμένου μέσα στον πολιτισμό;
Mετάφραση: Anastasia Tzavidopoulou
[1] Ζακ Λακάν, «Λειτουργία και πεδίο της ομιλίας και της γλώσσας», Γραπτά, Εκκρεμές, σελ. 204.
[2] Ζακ Λακάν, « La troisième », La cause freudienne, Nouvelle Revue de psychanalyse, no 79, Paris, Navarin, 2011, σελ. 28.
[3] Ζακ Λακάν, Le triomphe de la religion, Conférence de presse au Centre culturel français – Rome, 29 octobre 1974, Paris, Seuil, 2005, σελ. 81.
[4] βλ. ibid, σελ. 80.
[5] Ζακ Λακάν, Télévision, Paris, Seuil, 1974, σελ. 48.
[6] Ζακ Λακάν, «Variantes de la cure-type», Γραπτά, σελ. 324
Περισσότερες πληροφορίες εδώ
ΦΟΡΟΥΜ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗΣ ΤΟΥ ΛΑΚΑΝΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΑΘΗΝΑΣ 