Η λακανική αίρεση

Ana Laura Prates Pacheco

Πρελούδιο της Διεθνούς Συνάντησης στο Μπουένος Άιρες

Ετυμολογικά, η αίρεση παραπέμπει στην επιλογή. Σε ορισμένα αρχαία κείμενα, συμπεριλαμβανομένης και της Βίβλου, αίρεσις μπορούσε, επίσης, να σημαίνει και γνώμη, δόξα [doxa], δίνοντας λαβή για ποικίλες ερμηνείες. Η χρήση της σταδιακά σταθεροποιήθηκε και κατέληξε να αναφέρεται σε θέσεις αντίθετες στις θεωρίες και τα δόγματα της Εκκλησίας, μια επιλογή διαφωνίας αυτού που θα ήταν η σωστή και ορθόδοξη γνώμη. Όμως, γιατί να φέρουμε στην ψυχανάλυση έναν όρο που προέρχεται από το πεδίο της θρησκείας; Στο Σεμινάριο Οι τέσσερις θεμελιακές έννοιες της ψυχανάλυσης, ο Λακάν που μόλις έσπασε τους θεσμικούς δεσμούς του με την Διεθνή Ψυχαναλυτική Εταιρεία – εκπροσωπούμενη από την ορθοδοξία και τον δογματισμό παρόντα στο ψυχαναλυτικό πεδίο – συνέκρινε τη θέση του με τον αφορισμό του ιουδαϊσμού που υπέστη ο Σπινόζα, το έργο του οποίου Θεολογικο-πολιτικό εγχειρίδιο, επίσης, απαγορεύτηκε στη συνέχεια από τους χριστιανούς θεολόγους. Επανειλημμένως, ο Λακάν εξέλαβε την ΔΨΕ ως εκκλησία με όρους δομής των κοινωνικών δεσμών, όπως περιγράφει ο Φρόιντ στο κείμενο Ψυχολογία των μαζών και ανάλυση του εγώ: ένα είδος σχέσης μεταξύ ομότιμων βασισμένης στην ταύτιση με τον αρχηγό, και εν προκειμένω, εκείνη που εγκαθιδρύεται με αφετηρία τη σχέση με τη γνώση.

Το 1964, ο Λακάν προτείνει έναν νέο τρόπο εκπαίδευσης των αναλυτών που σύμφωνα με το ελληνικό νόημα τον ονομάζει Σχολή: έναν τόπο διαλέξεων, ανταλλαγών και ελεύθερης σκέψης. Η Σχολή ανατρέπει, ακριβώς, τη σχέση μεταξύ γνώσης και αλήθειας, σε συνάφεια με εκείνη που γεννήθηκε από την ανατροπή του υποκειμένου του ασυνειδήτου, έννοια η οποία, παρόλο που συνδέεται ιστορικά με τις μονοθεϊστικές θρησκείες, και κυρίως τον Λόγο της επιστήμης, είναι ταυτόχρονα ριζικά πρωτότυπη μέσα στον πολιτισμό, αποφυσικοποιώντας τις τετριμμένες αντιλήψεις περί γλώσσας και σώματος, καθώς και τη σχέση άνδρα-γυναίκας. Στη δεκαετία του 1970, ο Λακάν εισάγει με ριζοσπαστικό τρόπο αυτή την αποφυσικοποίηση χρησιμοποιώντας ένα τοπολογικό αντικείμενο, τον βορρόμειο δεσμό, ο οποίος με τις ιδιαιτερότητές του επιτρέπει να επιχειρήσουμε μια αναλογία με τον χώρο του ομιλούντος όντος, υπογραμμίζοντας την ισοδυναμία των πεδίων πραγματικού, συμβολικού και φαντασιακού: ΠΣΦ, τρία γράμματα που στα γαλλικά ηχούν ως ΑΙΡΕΣΗ [RSI]. Δύο νοήματα, αλλά μια μόνο γνώση.

Επιστρέφουμε λοιπόν στην αίρεση, όχι μόνο μέσω της ετυμολογίας, αλλά και μέσω της ομοφωνίας, περισσότερο συνεκτικής με την πρωτοκαθεδρία της ποιητικής λειτουργίας της γλώσσας ως την πρώτη ύλη με την οποία λειτουργεί ο αναλυτής υπό μεταβίβαση. Η λακανική αίρεση ξαναπιάνει λοιπόν την τριαδικότητα, αλλά δεν πρόκειται πια για τρία που κάνουν Ένα. Αντίθετα, πρόκειται να δείξει το αδύνατο για το Ένα να επιτύχει το δύο της σχέσης, παράγοντας το βορρόμειο τρία: ΠΣΦ. Το ομιλ-όν είναι απόλυτος αριθμός: εξ-υπάρχει στο ζωντανό σώμα που απολαμβάνει, επιμένει στη ομιλία που σκοτώνει το πράγμα και παράγει το σώμα (πτώμα) και συνίσταται στην εικόνα που αντανακλάται στον καθρέφτη.

Από τον Φρόιντ μέχρι σήμερα, ακόμα, στον XXI^ο αιώνα, μπορούμε πάντοτε μέσα από το σύμπτωμα, όποιο και να είναι το τρέχον όνομά του, να χειριστούμε κάτι που έρχεται απ’ το πραγματικό μέσα από την πρακτική της φλυαρίας. Πρόκειται για μια αίρεση που ενέχει μια γνώση στη θέση της αλήθειας, που εξαρτάται από μια άφατη μοναδικότητα, οι συνέπειες της οποίας, ωστόσο, συλλέγονται στη μαρτυρία του περάσματος. Αυτή είναι η επιλογή που κάναμε.

Μετάφραση από τα γαλλικά: Ιωάννα Βισβίκη