Τυπικά συμπτώματα, μοναδικό νόημα

Όρσα Καμπέρου

4^ο προοίμιο του 4^ου Ευρωπαϊκού Συνεδρίου της ΔΦ-ΣΨΦΛΠ

Στο βιβλίο «Ποίηση και αλήθεια», ο Γκαίτε αφηγείται την πιο παλιά του ανάμνηση: είχε
ανοίξει το παράθυρο του δωματίου του και πετούσε κάτω διάφορα πιάτα και σκεύη από το
σερβίτσιο που είχαν αγοράσει πρόσφατα οι γονείς του. Ο Φρόιντ, στον σχολιασμό του,
συγκρίνει αυτή τη συμπεριφορά με αντίστοιχες συμπεριφορές δικών του ασθενών και, αφού
ελέγξει τις ημερομηνίες, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το περιστατικό αυτό σχετίζεται με την
εμφάνιση ενός νεογέννητου μωρού στην οικογένεια.

Πρόκειται για ένα σύμπτωμα με γενικεύσιμο νόημα. Σχολιάζοντας την ενούρηση της Ντόρας, ο Λακάν λέει ότι είναι « το στίγμα… της φαντασιακής εγκατάστασης του παιδιού στη θέση του πατέρα, ακριβώς ως ανίκανου»¹. Με αυτό τον τρόπο γενικεύει το νόημα αυτού του αρκετά συνηθισμένου συμπτώματος.

Στα δυο αυτά παραδείγματα έχουμε κάποια ερμηνευτικά πρότυπα που ακριβώς θα πρέπει να ξεχνάμε όταν ένα υποκείμενο έρχεται να μας συναντήσει.

Μια γυναίκα που βρίσκεται σε διάσταση με τον άντρα της αφήνει στην άκρη το καλύτερο μέρος από ένα κομμάτι κρέας και δεν τρώει παρά μόνο το γύρω-γύρω. Αυτός ο ψυχαναγκασμός εκδηλώνεται πρώτη φορά την ημέρα που ανακοινώνει στον άντρα της ότι θαδιακόψει τις ερωτικές επαφές μαζί του, δηλαδή την ημέρα που απαρνείται το ψαχνό². Εδώ δεν πρόκειται για ένα ερμηνευτικό πρότυπο, αλλά για ένα νόημα ιδιαίτερο για αυτή την ασθενή. Ωστόσο, στο ίδιο κείμενο, ο Φρόιντ δείχνει ότι η ιδεοψυχαναγκαστική νεύρωση μπορεί να διαβαστεί ως μια ιδιωτική θρησκεία και λέγοντας αυτό, περνάει πάλι από το μοναδικό της περίπτωσης στο καθολικό της δομής.

Ή ακόμα, για κάθε ιδεοψυχαναγκαστικό υποκείμενο, μπορούμε να πούμε ότι είναι σαντον βάτραχο του Lafontaine που θέλει να διογκωθεί για να μοιάσει στο βόδι με κίνδυνο να σκάσει, τόσο πολύ είναι κάτω υπό την επήρεια του βλέμματος του Άλλου³. Με ανάλογο τρόπο, μπορούμε να πούμε για το υστερικό υποκείμενο «ότι η ταύτιση … αφορά στην επιθυμία,… στην έλλειψη ως αντικείμενο και όχι στο αίτιο της έλλειψης»⁴. Πρόκειται για κλινικές παρατηρήσεις του Λακάν πάνω σε γενικεύσιμα στοιχεία της υστερικής ή της
ιδεοψυχαναγκαστικής νεύρωσης.

Μπορούμε λοιπόν να θέσουμε το ερώτημα πως αυτές οι τρεις όψεις του νοήματος του
συμπτώματος αρθρώνονται μεταξύ τους: Το γενικεύσιμο νόημα κάποιων τυπικών
συμπτωμάτων τα οποία άλλωστε δεν είναι ενδεικτικά μιας συγκεκριμένης δομής, τα
συμπτωματικά στοιχεία που είναι χαρακτηριστικά μιας δομής όπως τα επεξεργαζόμαστε στην
κλινική μας, και τέλος το μοναδικό νόημα όπως αποκωδικοποιείται μόνο μέσα στον καθαυτόν
αναλυτικό λόγο.

Lacan J., Le Séminaire, Livre XVII, L’envers de la psychanalyse, Seuil, Paris, 1991, p.109. ↩︎
Freud S., « Actions compulsionnelles et exercices religieux » in Névrose, psychose et perversion, PUF, Paris, p. 136. ↩︎
Lacan J., Le Séminaire, Livre XXIII, Le Sinthome, Seuil, Paris, 2005, p.18. ↩︎
Lacan J., « Introduction à l’édition allemande d’un premier volume des Ecrits » in Autres Ecrits, Seuil, Paris, p. 557. ↩︎