Ηθικές

από την Κολέτ Σολέρ

παρουσίαση θεματικής του 13^o Διεθνούς Ραντεβού της Διεθνούς των Φόρουμ

Λέµε «η ψυχαναλυτική ηθική και οι άλλες» διότι « η ηθική σχετίζεται µε τον λόγο»¹, υπάρχουν εποµένως πολλές, ανάλογα µε το τι οργανώνει τους κοινωνικούς δεσµούς. Ακολουθώντας τους τέσσερις [λόγους] που διαµόρφωσε ο Λακάν, έχουμε την ηθική του κυρίου, την ηθική του υστερικού και εκείνη του πανεπιστηµιακού. Στις οποίες θα πρέπει να προσθέσουµε επίσης, εκείνη των δεσµών της δικής µας εποχής, όπου το αντικείµενο της ψυχανάλυσης, το αντικείµενο α του Λακάν, βρίσκεται πλέον «στο κοινωνικό ζενίθ», εξ ου και η επισκίαση του κύριου σηµαίνοντος, προς όφελος των δεσµών που διαµεσολαβούνται αποκλειστικά µέσω του αντικειµένου. Δεσµοί σε ατοµικό επίπεδο εκλεκτικοί, κατ’ επιλογήν, και εποµένως τόσο εφήµεροι όσο και οι ορέξεις του κάθε ατόµου, πράγµα που δεν εµποδίζει να υιοθετηθούν [οι δεσμοί] τελικά µε µαζικό τρόπο, σε περίπτωση που ένα ίδιο αντικείµενο γίνεται κοινός παρανομαστής για τους περισσοτέρους.

Η ψυχαναλυτική ηθική από την άλλη, είναι η ηθική που, είτε προσδιορίζεται συγκεκριμένα είτε όχι, προσανατολίζει την ψυχαναλυτική πράξη σε καθηµερινή βάση στις ψυχαναλύσεις, όταν υπάρχει ψυχανάλυση. Αυτό που έχει κοινό µε την ηθική της εποχής µας είναι ότι είναι προαιρετική, δεν είναι για όλους, χρειάζεται µια συγκεκριµένη, νέα επιθυµία, την επιθυµία – όπως έχει ειπωθεί από τον Λακάν … του αναλυτή. Η οποία, όχι λιγότερο αδύνατον να ειπωθεί, όπως και κάθε άλλη επιθυμία, είναι επιθυμία εξαίρεσης της οποίας η σύλληψη δεν έχει ακόµη αποσαφηνιστεί, διότι, σε αντίθεση µε ό,τι διανυσµατοποιεί κάθε ατοµική επιθυµία, [αυτή] δεν οδηγείται ούτε από τη σηµαίνουσα αλυσίδα ενός υποκειµένου της εκφοράς(Je), ούτε από το αντικείµενο που αυτή εµπλέκει, και όµως αυτή είναι που γίνεται αίτιο για την επιθυµία για ανάλυση. [αναλύουσα επιθυµία]. Αυτή την ηθική της επιθυµίας, η οποία αντιτίθεται στις επιταγές της δυνατής φωνής του υπερεγώ, και της οποίας η πορεία- «λεωφόρος» σύµφωνα µε τον όρο του Λακάν – ακολουθεί εκείνη του αιτήµατος. Ο Λακάν την ονοµάζει ήδη από το κείμενο «Remarque sur le rapport de Daniel Lagache» ως ηθική «της σιωπής ”², » που µετατρέπεται σε σιωπή» λόγω του ότι η επιθυµία, «ασύµβατη µε την οµιλία», είναι ανείπωτη.

Η ηθική της πράξης, ήτοι η ηθική µέσω της οποίας η πράξη επενεργεί, προέρχεται από εκεί. Προϋποθέτει αυτή την επιθυµία και αυτή τη σιωπή, αλλά δεν προσανατολίζεται από αυτές, καθώς µόνο «το αίτηµα προς ερµηνεία»³ µπορεί να πει το αντικείµενό του. Ο αναλυτής επενεργεί µη σκεπτόµενος, και αυτό που δεν σκέφτεται είναι το αντικείµενο α στο βαθµό που «υποστηρίζεται από καθαρή λογική»⁴ – αυτή των ποσοδεικτών. Κατά συνέπεια, «στην ηθική που εγκαινιάζεται από την πράξη – άρα νέα – (…) η λογική έχει το πρόταγµα»⁵.

Η ηθική της πράξης, λοιπόν, δεν έχει κανόνες, εφόσον η λογική δίνει το πρόταγμα, οι κανόνες, είτε οιδιπόδειοι είτε έμφυλοι, απορρίπτονται και επιβάλλεται μια πρακτική «χωρίς αξίες», η οποία, κατά συνέπεια, είναι ξένη προς κάθε αξιολογία⁶. Θα συμφωνήσουμε ότι πρόκειται για ένα ουσιώδες σημείο για όλους όσους διερωτώνται σχετικά με την πολιτική εμβέλεια της ψυχανάλυσης και τον ρόλο της απέναντι στις διάφορες ιδεολογίες της εποχής μας, είτε τις ονομάζουμε προοδευτικές είτε αντιδραστικές, δεδομένου ότι όλες είναι κανονιστικές. Τι υπαγορεύει λοιπόν η λογική; Τίποτα που θα έπρεπε να διαλέξουμε· στρέφει την πρακτική στο πραγµατικό της γλώσσας, στις αδυνατότητες της και στις αναγκαιότητές της.

Όχι όµως χωρίς µια επιθυµία για γνώση, παρόλα αυτά, για την ηθική της πράξης. Ο Λακάν δεν είπε, αναφερόµενος στο µπουντουάρ του Σαντ και στις Σχολές της Αρχαίας Φιλοσοφίας, ότι εκεί «προετοίµαζαν την επιστήµη επανορθώνοντας τη θέση της ηθικής»⁷. Αυτό επιβεβαιώνεται από ορισμένους υποστηρικτές της χαρούμενης γνώσης (gay savoir), οι οποίοι, σύμφωνα με το «Γράμμα προς τους Ιταλούς», πρωτοστάτησαν στην απαρχή της ψυχανάλυσης.

Και αν θέλαµε να αναγνωρίσουµε σε αυτά τα προτάγµατα της λογικής, µια ηθική «που έχει τα χέρια καθαρά επειδή δεν έχει χέρια», όπως καταγγέλθηκε από κάποια άλλη, θα έπρεπε να εξετάσουμε προς τα πού οδηγεί εκείνον ή εκείνη που εισέρχεται στην εμβέλειά της.

Πράγματι, η λογική προΐσταται της κατεύθυνσης προς την οποία τείνει κάθε ανάλυση, ανεξάρτητα από πού προέρχεται και σε ποια γλώσσα γίνεται, λόγω του πραγματικού της γλώσσας, και του τρόπου που γίνεται χειρισμός αυτού του πραγματικού στην ανάλυση, ήτοι :

πέραν από το µη – λεγόµενο της αλήθειας και της επανάληψης, οι οποίες είναι και οι δύο αναγκαίες,
στο σημείο όπου το υποκείμενο που υποτίθεται ότι γνωρίζει στη μεταβίβαση δηλώνει παραίτηση, αυτό είναι το [σημείο] «ρωγμή», λέει ο Λακάν, ήτοι το σκόνταμα πάνω στο αδύνατο· εκεί όπου «κάθε στρατηγική κλυδωνίζεται» και υπάρχει μια τρύπα στον πιθανό υπολογισμό.

Εκεί όμως, στο ίδιο σημείο όπου ο καθένας «έχει τη δική του ευκαιρία εξέγερσης»⁸, µακριά πλέον από το να παραµένει εγκλωβισμένος μέσα σ’ αυτή τη δοµή, εκεί του τίθεται το ερώτημα για γνώση τί είναι αυτό που επιβάλλεται στον ένα προς ένα εκεί που παύει η κυριαρχία του Άλλου. Βέβαια όχι ένα τυπικό τέλος, και σίγουρα όχι µια ιδεολογική συμπαγία, µάλλον η εναδική, απελευθερωτική επιλογή µιας µοναδικής επιθυµίας, και/ή fixion⁹ ενός συµπτώµατος, µια επιλογή απόλαυσης, ή ένα λέγειν µοναδικό σύνθωµα… «Η σκοτεινή απόφαση της ύπαρξης» στην πράξη. Τίποτα που να δημιουργεί µάζα σε κάθε περίπτωση.

Τόσα πολλά σηµεία στα οποία ένα aggiornamento¹⁰ θα ήταν πολύ χρήσιµο.

1η Ιανουαρίου 2025

Μετάφραση από τα Γαλλικά: Μαργαρίτα Νiκολαΐδου – Γεωργία Χριστέλη.

Ζ. Λακάν Tηλεόραση, 9 & 14 Μαρτίου 1974, έκδ. Φόρουμ Ψυχανάλυσης του Λακανικού πεδίου Αθήνας, σελ. 33 – 34. ↩︎
Lacan, J. (1960) Remarque sur le rapport de Daniel Lagache. Écrits. Paris : Editions du Seuil, 1966, p. 684. ↩︎
Lacan, J. (1973) Postface au Séminaire XI. Autres écrits.Paris : Seuil, 2001, p. 505. ↩︎
Lacan, J. Compte Rendu du Séminaire 1967-1968 sur L’acte analytique. Autres écrits. Seuil, 2001, p. 377. ↩︎
Ibid. p. 380. ↩︎
Σ.τ.μ.: Η αξιολογία είναι κλάδος της φιλοσοφίας που ασχολείται με τη μελέτη και τον προσδιορισμό των αξιών, κυρίως ηθικών. Προέρχεται από την ελληνική λέξη ἄξιος και το -λογία. Και προσαρμόζεται στα σύγχρονα δεδομένα, όπου μετά τον κατακερματισμό των καθολικών αξιών κάθε άτομο μπορεί να έχει το δικό του αξιακό σύστημα. ↩︎
Lacan J. (1962) Kant avec Sade. Ecrits. Paris : Seuil, 1966, p. 765. ↩︎
Lacan, J. (1970) Radiophonie. Reponse à la question II. Autres écrits. Seuil 2001, p. 408. ↩︎
Σ.τ.μ.: Ο όρος *fixion* δεν αποδίδεται στη μετάφραση, καθώς δεν υπάρχει αντίστοιχος όρος. Ο Ζ. Λακάν δίνει αυτή τη γραφή, fixion, στο έργο του «L’étourdit» (1973), που περιλαμβάνεται στο Autres écrits, Παρίσι, Seuil, 2001, σ. 483. Πρόκειται για έναν νεολογισμό από τον Λακάν, ο οποίος τροποποιεί τη γαλλική λέξη fiction προσθέτοντας ένα x, η λέξη fiction συνδέεται ετυμολογικά με το λατινικό fixus, που προέρχεται από τον παρακείμενο του ρήματος figere, το οποίο σημαίνει «καρφώνω», «στερεώνω». Αντίστοιχα, στα γαλλικά το ρήμα figer σημαίνει «ακινητοποιώ», «στερεώνω». ↩︎
Σ.τ.μ.: Ο όρος «aggiornamento» σηµαίνει εκσυγχρονισµός» ή επικαιροποίηση, αναφέρεται σε µια διαδικασία ανανέωσης, ή αναπροσαρµογής. ↩︎

Επιστημονική επιτροπή : Beatriz Oliveira (Βραζιλία, Συντονίστρια) ; Colette Soler (Γαλλία), Alejandro Rostagnotto (ALS), Gioconda Espina (ALN), Mikel Plazaola (Ισπανία), Diego Mautino (Ιταλία), Devra Simiu (αγγλόφωνη ζώνη), Sara Rodowicz-Slusarczyk (πολύγλωσση ζώνη).

Οργανωτική επιτροπή : Sandra Berta (Πρόεδρος), Heloisa Ramirez (Ταμίας), Sheila Skitnevsky Finger (Γραμματεία), Ana Paula Pires (Πρόεδρος του φόρουμ Fórum São Paulo [FCL-SP] για το 2023-2024) Leonardo Assis Lopes (Πρόεδρος του φόρουμ FCL-SP για το 2025-2026), Samantha Abuleac (Γραμματέας του φόρουμ FCL-SP, 2025-2026), Cibele Barbará (Ταμίας του φόρουμ FCL-SP, 2025-2026), Luciana Guarreschi (Συντονίστρια της Επιτροπής Μεταφράσων), Caroline Mortagua (Συντονίστρια της Επιτροπής Επικοινωνίας), Tatiana Assadi (Συντονίστρια της Πολιτιστικής Επιτροπής), Miriam Pinho-Fuse (Συντονίστρια της επιτροπής βιβλιοθήκης).