ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 2025 – 2026

Αναλυτικά το πρόγραμμα εδώ:

Α Ι Τ Η Μ Α …
Ο Λακάν διακρίνει με σαφήνεια τρεις έννοιες που αναδεικνύουν τη δομή της επιθυμίας: την ανάγκη (besoin), το αίτημα (demande) και την επιθυμία (désir).

Στο Σεμινάριο IV, τονίζει: «Το αίτημα περιλαμβάνει πράγματι κάτι που η ανθρώπινη εμπειρία γνωρίζει καλά, το οποίο είναι ότι ποτέ δεν μπορεί να ικανοποιηθεί πραγματικά ως τέτοιο ».¹ Αυτή η απόσταση ανάμεσα στην ανάγκη και στο αίτημα δημιουργεί το πεδίο όπου διαγράφεται η επιθυμία: «H επιθυμία προπλάθεται στο περιθώριο όπου το αίτημα αποσχίζεται από την ανάγκη : αυτό το περιθώριο είναι εκείνο που το αίτημα, του οποίου η έκκληση δεν μπορεί να είναι άνευ όρων παρά μόνο προς τον Άλλο, ανοίγει με τη μορφή της πιθανής έλλειψης που η ανάγκη μπορεί εκεί να επιφέρει, δηλαδή να μην έχει καθολική ικανοποίηση. »²

Ο Λακάν, στο Σεμινάριό V, εκφράζει μια κεντρική του θέση ότι: «Στην αρχή, το σημαίνον έχει ως σκοπό να εξυπηρετήσει κάτι – έχει ως σκοπό να εκφράσει ένα αίτημα ». ³ Εδώ τονίζεται ότι η σημασία των σημαινόντων δεν είναι αυθύπαρκτη εξυπηρετεί την έκφραση της ανάγκης ή του αιτήματος του υποκειμένου.

Το αίτημα δεν παραμένει μόνο έκφραση μιας βιολογικής ή άμεσης ανάγκης. Όπως επισημαίνει στην συνέχεια : «Το αίτημα είναι από μόνο του τόσο σχετικό με τον Άλλον, ώστε ο Άλλος να βρίσκεται αμέσως σε θέση να κατηγορήσει το υποκείμενο, να το απορρίψει, ενώ αναφέροντας την ανάγκη, την επικυρώνει, την αναλαμβάνει και την εγκρίνει την φέρνει κοντά του, αρχίζει ήδη να την αναγνωρίζει, κάτι που αποτελεί ουσιαστική ικανοποίηση ⁴» . Εδώ διακρίνεται η σχέση ανάμεσα στην ανάγκη και το αίτημα: η ανάγκη, αν και πρωταρχική, νοηματοδοτείται μόνο μέσω του αιτήματος, που απευθύνεται στον Άλλο, δηλαδή στον Άλλο που μπορεί να ανταποκριθεί ή να αρνηθεί.

Ο Λακάν συνοψίζει αυτή τη μετάβαση με τη φράση : «Αυτό που ξεκίνησε ως ανάγκη θα ονομαστεί αίτημα⁵ », θέτοντας έτσι το αίτημα ως θεμελιακή λειτουργία της υποκειμενικότητας που συνεπάγεται τη σχέση με τον Άλλο. Η σύνδεση αυτή αναδεικνύεται ακόμα περισσότερο στη σχέση του υποκειμένου με την εικόνα του άλλου: «Η σχέση με την εικόνα του άλλου, i(a), βρίσκεται στο επίπεδο μιας εμπειρίας ενσωματωμένης στον πρωταρχικό κύκλο του αιτήματος, όπου το υποκείμενο απευθύνεται πρώτα στον Άλλο για την ικανοποίηση των αναγκών του⁶ ». Η εικόνα του άλλου i(a) δεν είναι απλώς οπτική αναπαράσταση, αλλά μια «εμπειρία» που αντανακλά τη διαμεσολάβηση του σημαίνοντος στη σχέση μεταξύ υποκειμένου και Άλλου. Έτσι, το αίτημα διαχωρίζεται από την απλή βιολογική ανάγκη .

Μέσω του αιτήματος ως σημαίνουσα τομή, το στήθος αποχωρίζεται από το σώμα της μητέρας και το στόμα του μωρού. Δεν είναι το αντικείμενο της πείνας ενός χορτασμένου μωρού, αλλά το αντικείμενο της επιθυμίας που μένει ανικανοποίητο σε σχέση με το αίτημα. Ανάμεσα στο στήθος και την μητέρα διαμορφώνεται το πεδίο ενός αποχωρισμού που θέτει το αντικείμενο ως χαμένο και ταυτόχρονα αίτιο της επιθυμίας.

Σε συνέχεια αυτών των θέσεων, ο Λακάν τονίζει ότι: «Είναι η συγκεκριμένη επίδραση του σημαίνοντος στην υποταγή της ανάγκης στο αίτημα, η οποία, απωθώντας την επιθυμία σε θέση παραγνώρισης, δίνει στο ασυνείδητο το καθεστώς του⁷ ». Εδώ επισημαίνεται ότι μετάβαση από την ανάγκη στο αίτημα αφορά την – «απώθηση» – της επιθυμίας, η οποία μένει παραγνωρισμένη και έτσι δομεί το ασυνείδητο.

Ο ψυχαναλυτής, «αν δεν μπορεί να απαντήσει στο αίτημα, αυτό συμβαίνει μόνο και μόνο επειδή οποιαδήποτε απάντηση είναι αναγκαστικά απογοήτευση, αφού αυτό που ζητείται εκεί είναι, σε καθε περίπτωση Άλλο – Πράγμα και ακριβώς αυτό είναι που πρέπει να καταφέρουμε να μάθουμε⁸». Με άλλα λόγια, η επεξεργασία της επιθυμίας και του αιτήματος, στην αναλυτική διαδικασία δεν στοχεύει στην ικανοποίηση όπως αυτή του βιολογικού αιτήματος, αλλά στην ανάδειξη και αποκάλυψη αυτού του «Άλλου-Πράγματος», του αδύνατου πραγματικού που ξεπερνάει το σημαίνον.

ΚΑΙ ΑΓΑΠΗ… ΑΥΤΟΣ Ο ΑΕΝΑΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΑΙΤΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΑΓΑΠΗΣ…

Το υποκείμενο επαναλαμβάνει αέναα τον κύκλο του αιτήματος, που αποτελεί πάντα ένα αίτημα αγάπης προς τον Άλλο, και έρχεται αντιμέτωπο με την έλλειψη που υπάρχει στον Άλλο. Πρόκειται για τη ριζική αδυναμία του Άλλου να ανταποκριθεί πλήρως στα αιτήματά του. Η επανάληψη αυτή είναι που επιτρέπει στην επιθυμία να αναρριχηθεί μέσα από τον κύκλο του αιτήματος.

«Κάθε αίτημα αναπόφευκτα αποτυγχάνει να ικανοποιηθεί πλήρως⁹». Αυτή η αποτυχία δεν είναι ατυχής ή σύμπτωση, αλλά εκφράζει το ίδιο το φύσει ελλειμματικό και διφορούμενο status του αιτήματος μέσα στη δομή της υποκειμενικότητας και της σχέσης με τον Άλλο.

Το αίτημα απευθύνεται πάντοτε σε έναν Άλλο από τον οποίο το υποκείμενο εξαρτάται και, ως εκ τούτου, αρθρώνεται σε δύο επίπεδα: από τη μία, είναι το αίτημα που απευθύνεται στον Άλλο και σχετίζεται με το πρωταρχικό αντικείμενο, διαπλεγμένο ουσιαστικά με ένα αίτημα αγάπης προς τον Άλλο ως πραγματικό, που μπορεί να προσφέρει κάποια ικανοποίηση· από την άλλη, αφορά τον Άλλο ως συμβολικό, που μπορεί να ανταποκριθεί ή να μη δώσει απάντηση, να απουσιάζει ή να παρίσταται. Εκεί ακριβώς το αίτημα συνυφαίνεται με την αγάπη…

«Α κ ό μ η είναι το κανονικό όνομα αυτής της ρωγμής (faille) από όπου, μέσα στον Άλλο, προέρχεται το αίτημα για αγάπη¹⁰.» O Άλλος είναι ο τόπος της ρωγμής και η πηγή από την οποία εκπορεύεται το αρθρωμένο αίτημα. Δεν πρόκειται τόσο για αγάπη προς έναν άλλο όσο για το αίτημα που αναβλύζει από τη ρωγμή μέσα στον Άλλο.

Αυτή τη ρωγμή αποπειράται να καλύψει η λειτουργία του αντικειμένου μικρό a, αίτιο της επιθυμίας και της δομικής ανικανοποίησης. Όσο η σχέση παραμένει επικεντρωμένη σε αυτό το αντικείμενο, δεν πρόκειται για αγάπη, αλλά για amur, δηλαδή απόλαυση του σώματος του Άλλου¹¹.

Το αίτημα δεν ανάγεται σε απλό αίτημα ανάγκης, αλλά διαπερνάται πάντα από μια έλλειψη· εκεί εισάγεται μια απόσταση, από τον σημαίνον (S1) που υπόσχεται κάτι, αλλά παράγει ένα άλλο σημαίνον (S2) ένα νόημα· το αποτέλεσμα αυτού είναι ότι η ικανοποίηση της ανάγκης είναι πάντοτε αδύνατη.

Η αγάπη παρεμβαίνει έτσι ως μια προσπάθεια απάντησης σε αυτή την απόσταση, μια προσπάθεια να καλυφθεί αυτό που δεν μπορεί να καλυφθεί στη βασική δομή της γλώσσας και της επιθυμίας: «αυτό που αναπληρώνει τη μη διάφυλη σχέση είναι ακριβώς η αγάπη.¹² »

Η αγάπη δεν είναι παρά σημασία, δηλαδή είναι άδεια… η σημασία είναι μια άδεια λέξη…¹³

Γεωργία Χριστέλη
Σεπτέμβριος 2025

1. Lacan J., Le Séminaire, Livre IV, La relation d’objet [1956-1957], Paris, Seuil, 1994. p. 101 ↩︎
2. Lacan J., « Subversion du sujet et dialectique du désir dans l’inconscient freudien » [1957], Écrits, Paris, Seuil, coll. Champ Freudien, 1966, p. 814. ↩︎
3. Lacan J., Le Séminaire, Livre V, Les formations de l’inconscient [1957-1958], Paris, Seuil, 1998. p.86. ↩︎
4. Το ίδιο., p.87.
   ↩︎
5. Το ίδιο., p.90. ↩︎
6. Το ίδιο., p.408-409. ↩︎
7. Lacan J., « À la mémoire d’Ernest Jones : Sur sa théorie du symbolisme » [1959], Écrits, Paris, Seuil, 1966, p.709. ↩︎
8. Lacan J., « La psychanalyse. Raison d’un échec » [1967], Autres écrits, Paris, Seuil, 2001, p. 343 ↩︎
9. Lacan J., Le Séminaire, livre XIII, «L’objet de la psychanalyse », leçon du 2 février [1966].
   ↩︎
10. Lacan J., Le Séminaire, Livre XX, Encore, Paris, Seuil, [1975]. 11-12 et 63 .
    ↩︎
11. Το ίδιο., p.11. ↩︎
12. Το ίδιο., p. 44. Ce qui supplée au rapport sexuel, c’est précisément l’amour.
    ↩︎
13. Lacan J., Le Séminaire, XXIV, in Ornicar ?, 17-18, εκδ. Navarin diffusion Seuil, Paris, άνοιξη 1979. ↩︎

---

Αίτημα εγγραφής – Πληροφορίες

γραμματεία ΚΕΛΠ 2024-2026
Γεωργία Χριστέλη 
Γιώργος Κωνσταντίνου 

kelp.fpcl.athens@gmail.com

Τόπος διεξαγωγής

Αλέξη Παυλή 29, Αμπελόκηποι.
Μετρο: Πανόρμου