Ο ψυχαναλυτής απέναντι στο ασυνείδητο

Ο Μπερνάρ Νομινέ ζει και ασκεί την ψυχανάλυση στο Pau της Γαλλίας. Έχει επισκεφτεί πολλές φορές την Ελλάδα και έχει δώσει διαλέξεις στα πλαίσια της Κλινικής Εκπαίδευσης του Λακανικού Πεδίου και του Φόρουμ Ψυχανάλυσης του Λακανικού πεδίου της Αθήνας. Η παρούσα έκδοση προέκυψε από το υλικό αυτής της μακρόχρονης συνεργασίας μαζί του.
Μέλημα του ψυχαναλυτή είναι η μετάδοση της ψυχανάλυσης, κάτι που γίνεται όχι μόνο μέσα από την κλινική πρακτική του, αλλά επίσης τις ομιλίες και τα γραπτά του, δηλαδή την θεωρητική επεξεργασία αυτής της κλινικής. Το παρόν βιβλίο, έρχεται να συνδράμει σ’ αυτήν την απόπειρα μετάδοσης.
Να συνδράμει σε αυτήν την απόπειρα! Αυτό είναι όλο κι όλο;
Όλος αυτός ο κόπος που απαιτήθηκε για φτάσει αυτό το βιβλίο στην παρούσα μορφή στοχεύει στην πιθανότητα κάποιες αράδες του να καταφέρουν ν’ αγγίξουν κάτι από τον κόσμο του ασυνειδήτου κάποιου αναγνώστη; Το να στοχεύεις στην πιθανότητα κάτι από το ανάγνωσμα αυτό να λειτουργήσει περισσότερο σαν μια επίπτωση ενός ανοίγματος στον κόσμο του ασυνειδήτου παρά σαν μια επιστημονική γνώση δεν φαντάζει και πολύ υψηλός στόχος. Κι όμως δεν είναι καθόλου λίγο.
Στην ψυχανάλυση δεν έχουμε να κάνουμε με την μετάδοση μιας θεωρητικής γνώσης, το να διαβάζει ο ψυχαναλυτής είναι απαραίτητο αλλά όχι αρκετό, γι αυτό και αποτελούσε ανέκαθεν ζητούμενο αλλά και πρόσκομμα. Πως μπορεί τελικά ο ψυχαναλυτής να τα βγάλει πέρα με την διάσταση του αδύνατου της μετάδοσης, με το πραγματικό της μη μετάδοσης;
Το ερώτημα αυτό τριβελίζει τους αναλυτές ήδη από τον Φρόιντ. Πώς μπορεί να πράξει ο αναλυτής έτσι ώστε να μένει κάπως ανοιχτή η πόρτα του ασυνειδήτου που το μόνο που θέλει είναι να κλείσει;
Η απάντηση αυτού του ερωτήματος μπορεί να σκιαγραφηθεί προσεγγιζόμενη από πολλές πλευρές. Απαιτείται όμως μια επεξεργασία της έννοιας του ασυνειδήτου και της θέσης του κάθε αναλυτή απέναντι σ’ αυτό.
Ο συγγραφέας εμβαθύνοντας στα κείμενα του Φρόιντ και του Λακάν, καταδείχνει πως το φροϊδικό ασυνείδητο υποθέτει στο υποκείμενο τη θέληση να απολαύσει από τη γλώσσα, πράγμα που συνεπάγεται τη σύνδεση αυτής της αρχαϊκής απόλαυσης με την απόλαυση του Άλλου, όχι όμως εξ ολοκλήρου. Υπάρχει κάτι που μένει εκτός γλώσσας, μη προσβάσιμο: για τον Φρόιντ το Unerkannt (μη αναγνωρίσιμο), ο ομφαλός του ονείρου, για τον Λακάν το αντικείμενο α.
Για το ασυνείδητο, μπορούμε να πούμε ότι διαμορφώθηκε με αφετηρία την ηγλώσσα (lalangue) και αυτό έχει τις επιπτώσεις του στο υποκείμενο και το σώμα του. Τα συμπτώματα ως συμβάντα του σώματος το μαρτυρούν.
Η φωνή αλλά ακόμα και η μουσική ως φωνή αναστατώνει, ακινητοποιεί ή και ενεργοποιεί το σώμα του υποκειμένου. Η ψυχανάλυση μπορεί να προσφέρει στο υποκείμενο την δυνατότητα να τα βγάλει πέρα με την προσταγή της χονδρής φωνής που μας επιβάλει να πούμε, να διαβάσουμε, να γνωρίσουμε τα πάντα. Αυτή η εσωτερική φωνή, η συνεχής εσωτερική μετατροπία όταν υποχωρήσει μπορεί να επιτρέψει να προκύψει είτε η λογοτεχνική ή εικαστική δημιουργία είτε η επιθυμία του αναλυτή.

Μαρία Κουκουμάκη