Η ερμηνεία στην ψυχανάλυση στοχεύει αυτό που δεν ερμηνεύεται

από την Ιωάννα Βισβίκη

Ψυχαναλυτική κλινική δεν υπάρχει χωρίς ερμηνεία. Ψυχαναλυτική ερμηνεία δεν υπάρχει χωρίς μεταβίβαση. Πρόκειται για τις δυο θεμελιακές έννοιες που συγκροτούν την ίδια την ψυχαναλυτική κλινική. Με άλλα λόγια, η ερμηνεία, πάντοτε προϋποθέτουσα τη μεταβίβαση, είναι η ίδια η δυνατότητα της ανάλυσης. Τι είναι, όμως, στην ουσία της η ερμηνεία; Ποια είναι η έννοιά της, που όταν πάμε να την προσεγγίσουμε, μαρτυρά μια αμηχανία; Εφόσον, βεβαίως, ερμηνεία δεν είναι οι εξηγήσεις που δίνονται στο υποκείμενο, ούτε οι απαντήσεις στο αίτημά του;¹ Αλλά ερμηνεία δεν είναι ούτε κι ένας λόγος που διαφωτίζει², ένα «εύρηκα» που έρχεται ως αποκάλυψη, που οδηγεί στην αποκρυπτογράφηση του μυστικού νοήματος του υποκειμένου. Τι ερμηνεύεται σε μια ανάλυση; Πού στοχεύει η ερμηνεία και πώς ερμηνεύει ο αναλυτής; 

Ο Φρόιντ ξεκίνησε την ίδια την ψυχανάλυση από την ερμηνεία των ονείρων. Η επεξεργασία του ονείρου τού αποκάλυψε την ασυνείδητη επιθυμία του υποκειμένου, από το όνειρο της ωραίας κρεοπώλισσας³ έως τα δικά του προσωπικά όνειρα που συχνά πυκνά βρίσκει κανείς στις αναφορές του, όπως εκείνο της Ίρμα. Το όνειρο, για τον Φρόιντ, αυτή η βασιλική οδός προς το ασυνείδητο, είναι ένα ρέμπους⁴ που μπορεί να αποκρυπτογραφηθεί. Ωστόσο, ο Φρόιντ αποκρυπτογραφώντας το όνειρο έφτασε στον ομφαλό⁵ του· ένα κεντρικό σκοτεινό σημείο που είναι αδύνατον να αποκρυπτογραφηθεί, αδύνατον να ερμηνευτεί.

Ίσως, το πέρασμα στον Λακάν να γίνεται ακριβώς μέσα απ’ αυτό το σημείο: το αδύνατο να αποκαλυφθεί, το αδύνατο να αποκρυπτογραφηθεί, δηλαδή το σημείο της σκοτεινής απόλαυσης, του αδιαπέραστου πραγματικού. Προς αυτό το σημείο, ο Λακάν προσανατολίζει την ερμηνεία ως ψυχαναλυτική πράξη, δηλαδή ως πράξη του αναλυτή. 

Η ερμηνεία στον Λακάν δεν έχει να κάνει με ρέμπους, ή με αίνιγμα. Έχει να κάνει μάλλον με χρησμό. Γίνεται αντιληπτή μόνο εκ των υστέρων, φτάνει στο αποκορύφωμά της μέσα στο εδώ και τώρα⁶, εισάγει τη συγχρονία των σημαινόντων και τελικά, παράγει το νέο. Παράγει το νέο σημαίνει παράγει την έκπληξη, παράδοξη σύνδεση…! Άραγε θα μπορούσαμε να πούμε ότι η λειτουργία της είναι η παραγωγή της ίδιας της έκπληξης; Ή ότι η ερμηνεία, ως ένα άλλο λογοπαίγνιο, αποσπά απ’ το νόημα, πάει πέρα από το αληθές/ψευδές, «ακροάζεται» διαφορετικά και είναι αυτό ακριβώς που δημιουργεί την έκπληξη ως μια τομή που θα έχει επίπτωση ερμηνείας; 

Ήξεις, αφήξεις! Ιδού μια επιτελεστική αμφισημία με αξία ερμηνείας. Αυτός είναι ο χρησμός, ο χρειαζούμενος, ο χρειώδης, το χρέος (καθήκον)…!

1 Lacan Jacques, «La direction de la cure et les principes de son pouvoir», in Écrits, Seuil, Παρίσι, 1966, σελ.592. 2 Idem, σελ. 592.
3 Φρόιντ Σίγκμουντ, Η ερμηνεία των ονείρων, Επίκουρος, Αθήνα, 2013, σελ. 146-148.
4 Idem, σελ. 251.
5 Idem, σελ. 458.
6 Lacan Jacques, «La direction de la cure et les principes de son pouvoir», in Écrits, Seuil, Παρίσι, 1966, σελ. 597.

Υπάρχει και δυνατότητα παρακολούθησης των σεμιναρίων μέσω της διαδικτυακής πλατφόρμας ZOOM.

Πίσω: Πρόγραμμα εκπαίδευσης