Επαναλήψεις

από τους Όρσα Καμπέρου και Πάνο Σερέτη

Εξ αρχής το τραύμα για τον Φρόιντ ήταν σεξουαλικό. Όμως η ιδέα της τραυματικής αιτιολογίας της νεύρωσης καθώς και η ιδέα της απώθησης προέρχονται από τις πρώτες κλινικές παρατηρήσεις του πάνω στην υστερία. Η πορεία είναι λίγο πολύ γνωστή: η κλινική θα οδηγήσει από το σεξουαλικό τραύμα στην ιδέα ότι υπάρχει κάτι τραυματικό στην ίδια την σεξουαλικότητα. Ταυτόχρονα, έχουμε μία μετακίνηση από την ανίχνευση του «πρωταρχικού γεγονότος» στα φαινόμενα που άπτονται της επανάληψης. Εδώ δεν είναι η υστερία αλλά η αρνητική θεραπευτική αντίδραση, η τραυματική νεύρωση ή ακόμη τα επαναληπτικά όνειρα ατυχημάτων ( εξαίρεση στον κανόνα της ικανοποίησης της επιθυμίας ) που γίνονται πλέον παραδειγματικά για την προσέγγιση του συμπτώματος. Τι επιμένει σε κάθε νέα κακοτυχία διαιωνίζοντας στο υποκείμενο την ίδια πάντα διαμαρτυρία; Ο Λακάν μετατοπίζει το τραυματικό από τη θέση του αιτίου στο επίπεδο του πραγματικού, αλλά του πραγματικού οριζόμενου ως αδύνατο, δηλαδή ως λογική κατηγορία. Η επανάληψη δεν είναι ακριβώς η επιστροφή του παρελθόντος, οι δαίμονες… Το τραύμα έτσι παρουσιάζεται ως συνέπεια της δομής, δηλαδή ως δευτερογενές. Αυτή η κατάργηση θα μπορούσαμε να πούμε της χρονικότητας αν όχι η αντιστροφή της μέσα στη κατηγορία του αιτίου συμπαρασύρει και την ανάμνηση γενικότερα, τραυματική ή όχι. Ο Λακάν σημειώνει ότι μία ανάμνηση θα μπορούσε να είναι μία καλυπτική ανάμνηση (souvenir-écran) , «…να μπλοκάρει αυτό που θα μπορούσα να ιχνηλατήσω μέσα στο ασυνείδητο, δηλαδή την παρουσία – την πληγή – της γλώσσας … το τραύμα είναι πάντα ύποπτο. Μία εικόνα μπλοκάρει πάντα την αλήθεια» (Διάλεξη στο Yale, 1975).

Θα σταθούμε φέτος στα πρώτα κεφάλαια που o Λακάν αφιερώνει στο 11o Σεμινάριό του πάνω στην έννοια της επανάληψης.

Πίσω: Πρόγραμμα εκπαίδευσης