«Τράυμα και… »

από τον Γιώργο Κωνσταντίνου

Την χρονιά αυτή θα προσπαθήσουμε να επεξεργαστούμε τα μονοπάτια και τις επιπτώσεις του τραύματος στο ομιλόν. Με ποιο τρόπο το υποκείμενο υφίσταται τα επιτελέσματα της γλώσσας, από τη στιγμή της εγγράφεται σε αυτήν; Ποιες είναι οι τροπικότητες εκδήλωσης του τραυματικού συμβάντος μέσα στον κοινωνικό δεσμό;

Εκεί που ο Φρόιντ μιλά για τραύμα, ο Λακάν κάνει ένα νεολογισμό και μιλά για « trou- maçsme ». Δηλαδή εισάγει την λέξη « τρύπα » αντικαθιστώντας το α με το όμικρον, ο. Πώς συνδέεται η συγκοπή του α με την αντικατάσταση του με το φωνήεν ο; Με άλλα λόγια, τι συμβαίνει όταν το αντικείμενο της φαντασίωσης εκπίπτει ανοίγοντας τρύπα στη δομή; Η φαντασίωση φτιάχνεται για να προστατέψει το υποκείμενο από την επιθυμία του. Μέσα από αυτήν θα απαντήσει στον άλλο και μέσα από αυτήν θα φτιάξει την πραγματικότητα του. Η φαντασίωση είναι ο φακός μέσω του οποίου αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο και λειτουργούμε μέσω αυτού.

Η φαντασίωση συνίσταται στη διασταύρωση των δύο συνόλων, ανάμεσα στο υποκείμενο και τον Άλλο. Όμως ένα μέρος του κάθε συνόλου ξεφεύγει της διασταύρωσης. Το μέρος που γλιστρά έξω από τον υπολογισμό της φαντασίωσης, βάζει το υποκείμενο σε μια επανάληψη. Είναι πια το πεδίο της ενόρμησης, αυτό που εμμένει στη συνάντηση του απολεσθέντος αντικειμένου η οποία βάζει το υποκείμενο σε μια καταναγκαστική επανάληψη ερήμην της θέλησης του. Συνεπώς αυτό που προσδιορίζει την επανάληψη είναι η απόλαυση και όχι η επιθυμία. Πώς συνδέεται η « τραυματική » συνάντηση με την απόλαυση μέσω της επανάληψης; Μήπως οι ενορμήσεις έχουν το πάνω χέρι στο πεπρωμένο του υποκειμένου; Και πώς το υποκείμενο ως ομιλόν βιώνει τις επαναληπτικές επιπτώσεις της ενόρμησης; Μπορεί να υπάρξει συνάντηση χωρίς να είναι τραυματική, από τη στιγμή που ο Λακάν την θεωρεί « αποτυχημένη »; Άραγε είναι αποτυχημένη από τη στιγμή που εγγράφεται στη φαλλική διάταξη;

Ο τραυματισμός είναι ένας όρος όχι και τόσο δόκιμος για την ψυχανάλυση. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι το φροϋδικό « nachträglich » , το « εκ των υστέρων », μέσω της συνάντησης του ομιλούντος με το πραγματικό, το οποίο φανερώνει το αδύνατον της δομής. Στο Γραπτό του 1964, «Η τοποθέτηση του ασυνειδήτου» ο Λακάν αναφέρει πως ‘’ με το εκ των υστέρων, το τραύμα εμπλέκεται στο σύμπτωμα, δείχνοντας μια χρονική δομή ανώτερης τάξης’’. Με ποιο τρόπο το τραύμα βρίσκει δίοδο μέσα στο σύμπτωμα και πώς το υποκείμενο το εγγράφει στη χρονικότητα του;

Πολύ αργότερα στα τέλη της διδασκαλίας του αναφέρει πως « η πίστη υπάρχει, και η πίστη είναι αυτή που λέει το Αληθές. Η πίστη λοιπόν λέει αυτό που πιστεύει ως Αληθινό ». Όμως ο αναλυτής δεν γνωρίζει ποιο είναι το Αληθινό. Το μόνον που ξέρει είναι ότι μπορεί να πηγαίνει δίπλα του. Ο Φρόιντ από την δική του σκοπιά το θεωρεί ως την ουσία του τραύματος. Όμως ο Λακάν από την πλευρά του δεν είναι σύμφωνος με τη φροϋδική τοποθέτηση. Επειδή για τον Λακάν τη στιγμή που το υποκείμενο εκφέρει κάτι πλησιάζοντας στην τραυματική του ουσία, η οποία δεν υπάρχει, γίνεται μια συστροφή, ένα στριφογύρισμα, όπου σε ένα σημείο συναντώνται τα δύο. Ήτοι το σημείο στο οποίο ο αναλυόμενος γίνεται όπως ο αναλυτής του.

Πίσω: Πρόγραμμα εκπαίδευσης