Σολ Απαρίσιο 1
«Θάνατος –ύπνος –ύπνος, ίσως όνειρα!» 2
Στον ύπνο κατοικεί μια επιθυμία θεμελιώδης που ικανοποιείται στο όνειρο, πρόκειται γι’ αυτήν του κοιμᾶσθαι. Θεωρητικό σημείο ευρέως γνωστό, εδραιωμένο στην Traumdeutung, που, όμως, αίφνης, καθίσταται για τον Λακάν, το μεγαλύτερο αίνιγμα του μηχανισμού του ονείρου3! Γιατί ο Φρόιντ μίλησε για επιθυμία και όχι για ανάγκη ύπνου; Και γιατί άραγε ο Λακάν εκπλήσσεται τότε από αυτό;
Εκείνη ακριβώς τη στιγμή εισέρχονται στη σκηνή το σώμα και η απόλαυσή του: «Η ουσία του ύπνου είναι ν’ ανακοπεί η σχέση του σώματος με την απόλαυση.»4 Όταν το σώμα απολαμβάνει, δεν κοιμόμαστε πια. Εντούτοις, όταν κοιμόμαστε βλέπουμε όνειρα. Το σώμα που κοιμάται είναι σίγουρα αποσυνδεδεμένο από τη γλώσσα που εφοδιάζει με «σύνεργα» την απόλαυση5, αλλά όχι εντελώς, το πλέξιμο του ονείρου παραμένει εφικτό.
Ανάγκη να κοιμόμαστε; Ναι, αλλά… «οι ανάγκες του ομιλούντος όντος είναι μολυσμένες από το γεγονός ότι ενέχονται σε μια άλλη ικανοποίηση.»6 Ο ύπνος εμπλέκεται στην ικανοποίηση που φέρνει το όνειρο. Αλλά δεν είναι «απίστευτο ότι η δύναμη του ονείρου έφτασε τόσο μακριά ώστε να φτιάξει από μια σωματική λειτουργία, τον ύπνο, την επιθυμία;»7
Εδώ ο Λακάν ακολουθεί από πολύ κοντά τον Φρόιντ.
1. Το να ονειρεύεται κάποιος είναι μια δραστηριότητα που τείνει προς ένα Lustgewinn, μια υπεραπόλαυση.
2. Το όνειρο δεν λειτουργεί παρά μόνο για την προστασία του ύπνου.
3. «Ως προς τι θα μπορούσε να ενοχλήσει τον ύπνο αυτό που από το όνειρο εξαρτάται από το ασυνείδητο, δηλαδή από τη δομή της επιθυμίας;» 8 Το ερώτημα αποδίδεται στον Φρόιντ.
Προς απάντηση, ο Λακάν αναπτύσσει την εξής υπόθεση: στην κρυπτογράφηση που επιχειρεί η εργασία του ονείρου, εκεί βρίσκεται η απόλαυση. Όσο περισσότερο αυτό κρυπτογραφεί, τόσο περισσότερο αυτό απολαμβάνει και τόσο περισσότερο αυτό ενοχλεί τον ύπνο. Ωστόσο, αυτό δεν πάει πολύ μακριά. Σταματάει κανείς να ονειρεύεται όταν εισέρχεται σε βαθύ ύπνο. «Ο ύπνος παραμένει προστατευμένος από την απόλαυση».9 Μπορεί να παραταθεί, με τη συνενοχή του ονείρου που σταματά την κατάλληλη στιγμή.
«El sueño de la razón produces monstruos», είπε ο Γκόγια. Δηλαδή, «το όνειρο της λογικής…», αλλά και «ο ύπνος της λογικής…». El sueño: έτσι περιγράφει η ισπανική γλώσσα τη συνενοχή του ονείρου με τον ύπνο. Το El sueño είναι το σημαίνον της επιθυμίας για ύπνο, αυτό που κάνει κάποιον να «ξυπνάει μόνο και μόνο για να συνεχίσει να ονειρεύεται»!
Έτσι, ο ύπνος παρατείνεται στο ομιλόν. Δεν είναι «ότι το σώμα του χρειάζεται να κοιμηθεί περισσότερο απ’ τα άλλα», αλλά ότι «το εικονοφαντασιακό κοιμάται», ότι υπάρχει στο εικονοφαντασιακό «κάτι που αναγκάζει το υποκείμενο να κοιμηθεί». Εξάλλου, το εικονοφαντασιακό είναι τούτο: «η επικράτηση που δίνεται σε μια ανάγκη του σώματος που είναι να κοιμηθεί».
Πότε λοιπόν θα βγούμε από τον ύπνο;
Ο αναλυτικός λόγος γεννήθηκε πράγματι από τη ρήξη του με τον ύπνο της ύπνωσης. Η ψυχανάλυση, γεννήθηκε από μια αφύπνιση! Μια αφύπνιση που προϋποθέτει την ύπαρξη μιας επιθυμίας διαφορετικής από εκείνης του κοιμᾶσθαι. Μια επιθυμία που αφήνεται να αμφισβητηθεί από την απόλαυση που ενοχλεί.
Μετάφραση : Μαρία Κουκουμάκη
[1] Κείμενο δημοσιευμένο στο Mensuel 90, Οκτώβριος 2014.
[2] Ουίλλιαμ Σέξπηρ, Άμλετ, πράξη τρίτη, σκηνή πρώτη. Μετάφραση Ν. Ρώτα, εκδ. Επικαιρότητα, Αθήνα 1994.
[3] J. Lacan, Le Séminaire, Livre XVII, L’Envers de la psychanalyse, Paris, Seuil, 1991, p. 64./ Ζ. Λακάν, Σεμινάριο δέκατο έβδομο, Το αντίστροφο της ψυχανάλυσης, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2014, σελ. 72
[4] J. Lacan, Le Séminaire, Livre XIX, …Ou pire, Paris, Seuil, 2011, p. 234.
[5] J. Lacan, Le Séminaire, Livre XX, Encore, Paris, Seuil, p. 52./ Ζ. Λακάν, Σεμινάριο εικοστό, Ακόμη, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2011, σελ. 137
[6] J. Lacan, Le Séminaire, Livre XX, Encore, Paris, Seuil, p. 49./ Ζ. Λακάν, Σεμινάριο εικοστό, Ακόμη, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2011, σελ. 129
[7] J. Lacan, Les non-dupes errent, inédit, leçon du 20 novembre 1973
[8] Ibid., leçon du 12 mars 1974.
[9] Ibid., leçon du 20 novembre 1973
ΦΟΡΟΥΜ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗΣ ΤΟΥ ΛΑΚΑΝΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΑΘΗΝΑΣ 