Κάθε σώμα είναι πολιτικό

Leonardo Leibson

Παρουσίαση του θέματος της 7ης Διεθνούς Συνάντησης της Σχολής

Η ψυχαναλυτική πρακτική   δεν είναι μια σωματική τεχνική. Ωστόσο, η αναλυτική σκηνή περιλαμβάνει σώματα.

Στον πληθυντικό. Αυτό του αναλύοντα και αυτό εκείνου που στηρίζει τη θέση του αναλυτή. Αυτά είναι τα σώματα που η ψυχανάλυση θέτει επι σκηνής από τη φροϋδική ανακάλυψη ότι υπάρχουν σώματα που δεν γνωρίζουν την ανατομία. Είναι εκείνα που, με τη σειρά τους, η ιατρική δεν γνωρίζει. 

Αυτό συνεπάγεται, ως εκ τούτου, να αναδείξουμε και να εγκαθιδρύσουμε μια πολιτική των σωμάτων ως συμβάντα της  γλώσσας. Με άλλα λόγια, ως πολιτικά συμβάντα. 

Κάθε σώμα απαριθμείται ως προς το ένα προς ένα, αλλά το σώμα δεν είναι ούτε ένα ούτε μόνο του. Επειδή κάθε σώμα εκτείνεται σε πολλές διαστάσεις. Για τον Φρόυντ, το σώμα παράγεται μέσα από το κατακερματισμένο και χορευτικό παιχνίδισμα των κινήσεων των ενορμήσεων. Σ’ αυτό βρίσκει τον ρυθμό, την ένταση, την χαλάρωση. Η ευχαρίστηση, η δυσαρέσκεια και το όριο για ένα πέραν της αρχής της ευχαρίστησης. Υπάρχει σώμα στο σύμπτωμα – επίσης μέσα στο άγχος – όπου ο Φρόιντ ήξερε πώς να διαβάζει τους τρόπους ικανοποίησης. Υπάρχει ένα σώμα στην απαρχή της πράξης που γεννά τον ναρκισσισμό και τον εγώ του. Η Αυτού Μεγαλειότητα το παιδί, το ιδανικό των ιδανικών, που επαναλαμβάνει τα μεγαλεπήβολα όνειρα των γονέων του.

Στον Λακάν υπάρχουν τα σώματα. Εκείνο [το σώμα] που παίρνει το ρίσκο  να προσεγγίσει μετά από αυτό που του μαθαίνουν – διδάσκουν οι ψυχωτικοί του, μέσα στον θεμελειακό καθρέπτη. Εκείνο [το σώμα ] που εκείνον που συνδυάζει την εικόνα του άλλου με τον Άλλο ο οποίος στηρίζει και συναινεί.  Αυτό ο Άλλος ο οποίος, θα πει ο Λακάν, είναι το σώμα: ο τόπος του αποτυπώματος, η καθαρά παρουσία του ζωικού σώματος, δουλεμένο – φτιαγμένο από την εγγραφή που κόβει,  που τέμνει και κάνει στίξη. Το σώμα ως επιφάνεια γραφής.

Υπάρχει το σώμα στον Λακάν, όταν επιβεβαιώνει ότι «δεν υπάρχει καμία απόλαυση που δεν είναι σώματος -«, σε σημείο όπου το θέτει ως αξίωμα, ως «μια νέα  αρχή».  Αναπτύσσει έτσι τη διαλεκτική στην οποία συνυφαίνονται – πλέκονται το σώμα, η απόλαυση, το υποκείμενο και το έκπτωτο αντικείμενο, κομμάτι  του σώματος. Είναι μέσα ξεχωριστές συζεύξεις [ les conjonctions disjointes] ανάμεσα σε σώμα και απόλαυση όπου σώμα και υποκείμενο διαχωρίζονται αμοιβαία και διαρθρώνονται με αταίριαστο τρόπο.

Ο Λακάν υφαίνει, ξεκινώντας από το φροϋδικό σώμα, αυτό που, πάντα μέσα στην τραυματική αντιπαράθεση ανάμεσα στο ζών και την γλώσσα διατηρείται ως μια ζωή επενδεδυμένη από την lalangue. Ένα σώμα που βαστάζεται- στηρίζεται  από « την τομή που προΐσταται της αποσυναρμολόγησής  του», καθώς και μια εικόνα βιωμένη που προσπαθεί να υποστηρίξει μια φωτογραφική αιωνιότητα, της οποίας το απρόσμενο της συμπτωματικής αφάνισης διαψεύδει  σεκάθε βήμα. «Η απόλαυση ενσαρκωμένη από το σημαίνον», ένας άλλος τρόπος χορού. Μπορούμε να συμπεράνουμε από αυτά ότι υπάρχουν δύο αυτόματα «ρεύματα»: η γλώσσα και η απόλαυση. «Μηχανές» οι οποίες, παρ’ όλα αυτά, δεν είναι ομοιοστατικές: δεν γνωρίζουν να κρατούν μια ισορροπία, ούτε ακόμη πώς να τη στοχεύουν. Εξελίσσονται στο πέλαγος της μη αντιστοιχίας, της μη προσαρμογής και της παρεξήγησης. Αυτές οι δύο μηχανές έρχονται αντιμέτωπες ως προς τη μη-σχέση τους, καταστρέφοντας η καθεμία τη μηχανική της άλλης. Η γλώσσα με το να γεννά μια απόλαυση που θα της είναι ξένη χωρίς καμιά προσφυγή.  Η απόλαυση με το να συναντά το όριο της μέσα στην απόρριψη της γλώσσας. Από αυτή τη μη συνάντηση απορρέει η μόνη δυνατή αντιμετώπιση που την απονεκρώνει χωρίς να επιδιώκει να την καταργήσει – δηλαδή χωρίς να την επαυξάνει. Διότι η απόλαυση απαιτεί μια αντιμετώπιση. Αλλιώς, όπως  το διδάσκει ο Λακάν με τον μύθο της λεπίδας, παραμένει ένα  ένστικτο  ζωής καθαρά αδύνατον να περιορισθεί, και επομένως θνητό, ένστικτο της ζωής. Η απόλαυση που εγκαταλείπεται στον εαυτό της είναι ασύμβατη με τη ζωή, την καταστρέφει.

Η αντιμετώπιση της απόλαυσης μπορεί να φτιαχτεί μόνο μέσα από αυτό που γεννά από και ταυτόχρονα βάζει σ’ αυτήν τέλος: το σημαίνον. Και ο νόμος του: η παρεξήγηση – παρανόηση.

Διότι δεν υπάρχει αντιμετώπιση της απόλαυσης ούτε μέσω της κατανόησης ούτε μέσω της πειθαρχημένης εκμάθησης. Αυτές οι τεχνικές, που υπάρχουν από καταβολής του κόσμου παρά την αποτυχία τους, επιμένουν  να υφίστανται στα θρησκευτικά και ηθικά ιδεώδη όλων των εποχών, σε όλα τα γεωγραφικά  μήκη και πλάτη και τις πιο διαφορετικές εμφανίσεις. Ωστόσο, αυτές καλύπτουν άσχημα την αδυνατότητα του «περιορισμού της απόλαυσης», διότι όσο περισσότερο την περιορίζουμε, τόσο περισσότερο εξαπλώνεται. Να γεννάται η απόλαυση ώστε να περιορίζει την απόλαυση και ούτωκαθεξής. Πρόκειται για μια μορφή πολιτικής πάνω στα σώματα, αυτή που στοχεύει να κυριαρχήσει σήμερα, με τον «ιμπεριαλισμό της βιολογίας», για να επαναλάβουμε την εύστοχη έκφραση της Colette Soler.

Είναι το σώμα που ο καπιταλιστικός λόγος συντηρεί είτε ως μηχανή που παράγει κάποια κατασκευή η  καταστροφή (από τον σύγχρονο εργάτη έως τον σύγχρονο στρατιώτη υπάρχει όλο και μικρότερη απόσταση). Είτε ως μια μηχανή καταναλώτρια απολαύσεων που υπόσχονται να είναι αιώνιες και καθολικές. Μια ωφελιμιστική μηχανή που οι πολιτικές του κράτους αναλαμβάνουν  να την απογυμνώσουν με σκοπό να την διατηρήσουν  «υγιή» μέχρι την τελευταία σταγόνα αίματος.

Η ανάλυση βρίσκει και προτείνει μια επεξεργασία της  συντοματικής [sintomatic] απόλαυσης δια μέσω της γλώσσας.  Η λειτουργία του αναλυτή φτιάχνει τόπο σε μια διάσταση της γλώσσας που ξεφεύγει από την αυτοκρατορία της σημασίας. Επενεργώντας σύμφωνα με τον νόμο του σημαίνοντος που λειτουργεί με την παρανόηση – παρεξήγηση, προστατεύοντας ένα σημαίνον που δεν σημαίνει τίποτα και που αφήνει το νόημα να περάσει ως κατεύθυνση και κίνηση. 

Αυτό συνεπάγεται μια άλλη πολιτική του σώματος που βασίζεται στην αναγνώριση ότι κάθε σώμα είναι πολιτικό.

Η φροϋδική χειρονομία και οι λακανικές προσπάθειες τυποποίησης αντιτάσσουν την ωφελιμιστική μηχανή (προσεγγίζοντας τη «γυμνή ζωή» που προτείνει ο Τζιόρτζιο Αγκάμπεν) στην εκδήλωση του συμπτώματος και τη αναλυτική αγωγή με τη ομιλία μέσα στη μεταβίβαση.  Το σύμπτωμα είναι φορέας μιας αλήθειας που γεννά ένα πεδίο απόλαυσης που δεν δέχεται περιορισμό αλλά την αντιμετώπιση, που δεν απαιτεί εξήγηση αλλά ανάπτυξη, που δεν φιλοδοξεί σε ένα ηλίθιο ευ ζειν αλλά αναζητά τη ερμηνεία που μπορεί να τέμνει ένα επιθυμητό αίτιο.

Τα σώματα που μας επισκέπτοναι, ακόμη και όταν αυτές οι συναντήσεις γίνονται μέσω οθονών ή μικροφώνων. Σώματα που συχνά έχουν παραβιαστεί, καθώς αγνοούνται ως σώματα και λαμβάνονται μόνο ως κομμάτια σάρκας, σώματα που συνοδεύουν τις χειρότερες υποκειμενικές καταστροφές. Διότι αν το σώμα γίνεται αντιλητπό ως απλή σάρκα, το κακό είναι άμεσο. Ακολουθώντας το μάθημα της Αντιγόνης, μαθαίνουμε ότι ένα σώμα , ακόμη και νεκρό, δεν είναι ψοφίμι και απαιτεί τη μεταχείριση που του αξίζει. Το να μην του προσφέρεται η αντιμετώπιση που του αξίζει είναι ένα σφάλμα που δεν μπορεί να γίνει ανεκτό.

Κάθε σώμα είναι πολιτικό, επειδή κάτι τι στο σώμα αντιστέκεται ακόμη και όταν το υποκείμενο έχει υποταχθεί και ο λόγος του έχει σφραγιστεί.Σώμα πολιτικό, διότι υποστηρίζει αυτό που μας περιβάλλει, ώστε να μην είμαστε απομειωμένοι σε γυμνές ζωές καταδικασμένες στη θυσία.

Η ψυχανάλυση, η πρακτική της, το τέχνασμά της, συνίσταται στο να δώσει στο σώμα του συμπτώματος την αξιοπρεπή αντιμετώπιση που δίνει χώρο στο πένθος και στην επιθυμία. Η υποστήριξη αυτής της πολιτικής μπορεί να αντιβαίνει στους νόμους της πόλης. Αυτό είναι που διαμορφώνει τo ήθος μας και την πολιτική μας.

Μετάφραση: Μαργαρίτα Νικολαΐδου

…