Ana Laura Prates Pacheco
Πρελούδιο της Διεθνούς Συνάντησης στο Μπουένος Άιρες
Στο σεμινάριο Ακόμη, αφιερωμένο στη θεματική της απόλαυσης, ο Λακάν αντιστρέφει την λαϊκή παροιμία λέγοντας : « Τα ράσα κάνουν τον παπά ». Υπογράμμιζε με αυτόν τον τρόπο τον ρόλο των προσποιητών (semblants) στη διαφορά των δύο φύλων. Πρόκειται για ένα χωρίο εξαιρετικά σύνθετο στο οποίο σχολιάζει το γεγονός ότι η ανθρώπινη σεξουαλικότητα έχει χάσει τη φυσικότητά της από το ενικό (ή εναδικό) χαρακτηριστικό (trait). Το ενικό ή εναδικό χαρακτηριστικό (trait) σβήνει τα χαρακτηριστικά των σεξουαλικών κυττάρων και δεν αφήνει παρά μόνο υπόλοιπα στα οποία προσφυόμαστε για να κατασκευάσουμε με τη βοήθεια αυτού που αποκαλούμε δευτερογενείς χαρακτήρες του φύλου κάποιες συντεταγμένες που δεικνύουν τη σωματική τοποθεσία και που δίνουν νόημα στη σεξουαλική διαφορά η οποία εντούτοις θα είναι πάντα της τάξεως του προσποιητού (semblant).
Όμως, είναι ακριβώς αυτή η είσοδος του σώματος στον λόγο (discours) της επιστήμης που δημιούργησε τους πρώτους ανατομικούς χάρτες. Αυτοί οι χάρτες κατηγοριοποίησαν τα μέρη του σώματος με αφετηρία ίδια κυτταρικά και λειτουργικά κριτήρια που στηρίχθηκαν στη συνέχεια πάνω στην ανάπτυξη της γενετικής. Στην περίπτωση του σώματος της γυναίκας, για παράδειγμα, η κλειτορίδα υπήρξε μία μεγάλη « ανακάλυψη » της ανατομίας που προσπάθησε να εντοπίσει και να οριοθετήσει την απόλαυσή της. Η τελευταία επιχείρησε να εντοπίσει και να οριοθετήσει με αυτόν τον τρόπο την απόλαυση της γυναίκας. Χρειάστηκε να επέλθει η ανατροπή αυτού του λόγου (discours) χάρη στην ακρόαση του Φρόιντ που πρόσφερε στις υστερικές τη δυνατότητα να εναντιωθούν στην ανατομία μέσω των συμπτωμάτων τους και των μετατροπών τους. Οι υστερικές δημιούργησαν την δική τους, παράδοξη χαρτογραφία παράλυσης και πόνου. Το σώμα της υστερικής δεν είναι το ανατομικό σώμα, ούτε όμως και το απολαμβάνον σώμα, αυτό η ψυχανάλυση το εξακριβώνει με την καθημερινή της εμπειρία.
Οι τύποι της σεξοποίησης επιτρέπουν να τυποποιηθεί το ανοιχτό πεδίο της απόλαυσης στο σώμα, απόλαυση που αντιστέκεται στη σύλληψή της από τους ανατομικούς χάρτες γιατί υπερχειλίζει το – διατετμημένο από το συμβολικό – σώμα και τοποθετεί τον εαυτό της μέσα στην οπή ανάμεσα στο εικονοφαντασιακό και το πραγματικό. Παρ’ όλα αυτά, συναντούμε συχνά δηλώσεις που συγχέουν αυτό που αποκαλούμε το « πραγματικό τού φύλου » με την ανατομία. Λέγεται ότι το πραγματικό τού φύλου στη φύση εμφανίζεται σε δύο μορφές για τα όντα που δεν κατοικούν το γλωσσικό σύστημα όπως εμείς που είμαστε ομιλόντα όντα. Υποθέτουμε λοιπόν άραγε ότι η Επιστήμη (με κεφαλαίο, ωσάν να ήταν ενωτική και συγκλίνουσα) κατέχει μία γνώση σχετική με το πραγματικό τού φύλου ; Ως προϊόν του πανεπιστημιακού λόγου, οι ανατομικοί χάρτες παραπέμπουν περισσότερο σε αυτό που ο Λακάν αποκαλούσε συμβολικό σώμα (το « corpse » στα αγγλικά, ή πτώμα) παρά στο πραγματικό σώμα. Θα μπορούσε κανείς να διατυπώσει την υπόθεση ότι η εικασία των δύο φύλων είναι μάλλον μία κατασκευή του εικονοφαντασιακού μαρτυρώντας μία ισχυρή υπεροχή του βλέμματος, όπως ήδη το το διακύρηττε ο Φρόιντ, που προσπαθεί να « ολοκληρώσει βιαστικά και πρόχειρα » με αφετηρία μία τεράστια ποικιλία διασκορπισμένων στοιχείων μία Gestalt που διαμοιράζει δύο φύλα παίρνοντας τον φαλλό ως κριτήριο της διαφοράς.
Από αυτήν τη σκοπιά λοιπόν μπορούμε να μάθουμε πολλά από την ακρόαση των αποκαλούμενων διαφυλικών (ιντερσεξ) ατόμων, υποκείμενα που δεν μπορούν να μπουν στο υποτιθέμενο δυαδικό σύστημα αρσενικό – θηλυκό, είτε αυτό συμβαίνει για γενετικούς λόγους, είτε για ορμονικούς ή φαινοτυπικούς λόγους. Στην ιστοσελίδα The debrief βρίσκουμε την κάτωθι μαρτυρία από την διαφυλική ακτιβίστρια Susannah Temko.
« Όντας κάποιος διαφυλικός (ιντερσεξ) είναι μία φυσική παραλλαγή. Το φύλο δεν είναι κάτι το δυαδικό, είναι ένα φάσμα. Όπως και το κοινωνικό φύλο (gender) και η σεξουαλικότητα, έτσι και το φύλο είναι ένα φάσμα. Δεν καταλαβαίνετε τίποτα ; Το να είναι κανείς διαφυλικό άτομο είναι μία φυσική παραλλαγή. Δεν είναι « ανώμαλο ». Δεν είναι κουσούρι. Είναι σαν ο,τιδήποτε άλλο, η παραλλαγή είναι κάτι το όμορφο και είναι κατά κάποιον τρόπο ένας από τους τρόπους του έμβιου όντος. »
Τα λόγια της Sousannah στηρίζονται πάνω στις πιο πρόσφατες γενετικές έρευνες οι οποίες αποκάλυψαν ότι το περίφημο δυαδικό σύστημα XX/XY με τις φαινοτυπικές του συνέπειες είναι ένας μύθος. Στο άρθρο Sex redefined, δημοσιευμένο στο περιοδικό Nature (2015), η Claire Ainsworth παρουσιάζει αυτές τις καινούριες ανακαλύψεις και θέτει την παρακάτω ερώτηση : « Λοιπόν, αν ο νόμος απαιτεί ένα άτομο να είναι αρσενικό ή θηλυκό, το φύλο θα έπρεπε να ορίζεται από την ανατομία, από τις ορμόνες, από τα κύτταρα ή από τα χρωμοσώματα ; Και τι θα πρέπει να κάνουμε στην περίπτωση που αυτά τα στοιχεία βρίσκονται σε αντιπαράθεση ; »
Πρόκειται για ένα καινούριο χάρτη της επιστήμης, τον πιο επίκαιρο, μία νέα κατάταξη του περίφημου « σεξουαλικού φάσματος ».
| Χρωμοσώματα | Γονάδες | Πρωτεύοντα Γενετικά χαρακτηριστικά | Άλλα γενετικά χαρακτηριστικά / Παραδείγματα | |
| Τυπικό αρσενικό | XY | Όρχεις | Ανδρικά εσωτερικά και εξωτερικά σεξουαλικά όργανα | Ανδρικά δευτερεύοντα σεξουαλικά χαρακτηριστικά |
| Λεπτές παραλλαγές | XY | Όρχεις | Ανδρικά εσωτερικά και εξωτερικά σεξουαλικά όργανα | Λεπτές διαφορές όπως μικρότερη παραγωγή σπερματοζωαρίων. Μερικές από αυτές προκαλούνται από ελαττώματα στα γονίδια σεξουαλικής ανάπτυξης |
| Μέτριες παραλλαγές | XY | Όρχεις | Εξωτερικά γενετικά όργανα με ανατομικές παραλλαγές | Εμφανίζεται με συχνότητα μίας περίπτωσης στις 250-400 γεννήσεις. |
| 46, ΧΥ και Διαταραχές ανάπτυξης φύλου (DSD) | XY | Όρχεις | Γενικά, αμφισεξουαλικά χαρακτηριστικά | Σύνδρομο παραμονής των πόρων του Müller (PMDS) που καταλήγει σε ψευδοερμαφροδιτισμό.Παρουσία γενετικών ανδρικών εξωτερικών ανατομικών χαρακτηριστικών (όρχεις), αλλά και παρουσία μήτρας και σάλπιγγων. |
| Διαταραχές ανάπτυξης φύλου (DSD), Αληθής ερμαφρόδιτος | ΧΧ, ΧΥ, ή απουσιάζουν αμφότερα | σύγχρονη παρουσία ιστών ωοθηκών και όρχεων | Σεξουαλική Ασάφεια | σπάνιες αναφορές για κυρίως XY άτομα που κατάφεραν να αποκτήσουν παιδί |
| 46, ΧΧ και Διαταραχές ανάπτυξης φύλου (DSD) | ΧΧ | μικροί όρχεις | Ανδρικά γενετικά εξωτερικά χαρακτηριστικά | Συνήθως προκαλείται από την παρουσία του γονιδίου του ανδρικού φυλοκαθορισμού SRY |
| Μέτριες παραλλαγές | ΧΧ | Ωοθήκες | Γυναικεία εξωτερικά και εσωτερικά χαρακτηριστικά | Παραλλαγές στη σεξουαλική ανάπτυξη, όπως ο πρόωρος τερματισμός της δραστηριότητας των ωοθηκών (πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια). Μερικές από αυτές προκαλούνται από μεταλλάξεις στα γονίδια σεξουαλικής ανάπτυξης. |
| Λεπτές παραλλαγές | ΧΧ | Ωοθήκες | Γυναικεία εξωτερικά και εσωτερικά χαρακτηριστικά | Λεπτές διαφορές όπως περίσσεια ανδρικών ορμονών ή πολυκυστικές ωοθήκες |
| Τυπικό θηλυκό | ΧΧ | Ωοθήκες | Γυναικεία εξωτερικά και εσωτερικά χαρακτηριστικά | Γυναικεία δευτερεύοντα σεξουαλικά χαρακτηριστικά |
Μήπως άραγε η ακρόαση των τρανσέξουαλ και διαφυλικών (intersex) υποκειμένων που υποβάλλονται ή δεν υποβάλλονται σε ορμονικές θεραπείες ή χειρουργικές επεμβάσεις γεννητοπλαστικής και επαναπροσδιορισμού του φύλου μπορεί να μάθει στους ψυχαναλυτές κάτι για τις σχέσεις ανάμεσα στους ανατομικούς χάρτες και τους χάρτες της απόλαυσης ; Τις περισσότερες φορές, αυτά τα υποκείμενα ταξινομούνται με μία ιατρική διάγνωση εντελώς ξένη ως προς την ψυχανάλυση. Ας πάρουμε, για παράδειγμα, τον ιατρικό ορισμό της « διαταραχής ταυτότητας » που ενέχει μία ασυμβατότητα μεταξύ φύλου (sexe) και κοινωνικού φύλου (gender). Μπορεί κανείς να παρατηρήσει μία αξιοσημείωτη συμμαχία ανάμεσα σε δύο – παραδοσιακά αντίπαλα – ρεύματα : το ένα που θεωρεί το φύλο ως ένα βιολογικό δεδομένο που προκαλεί κάποιες κανονικές συμπεριφορές, και το άλλο που θεωρεί το φύλο ως κοινωνικό φύλο (gender), δηλαδή σαν κοινωνική κατασκευή. Η σειρά αναστροφών, παραδόξων και αντιφάσεων που αυτή η ασυνήθιστη συμμαχία μάς παρουσιάζει είναι εξαιρετικού χαρακτήρα και μας υποχρεώνει να εκλεπτύνουμε τις σχολαστικές, αυστηρές μεθοδολογικά και πολύ πρωτότυπες έννοιες του σώματος και της απόλαυσης με τις οποίες επιχειρεί τις τομές της η ψυχανάλυση.
Γιατί θα έπρεπε λοιπόν ένα υποκείμενο να συμμορφωθεί στην ανατομία για να αισθανθεί ταυτισμένο με μία καθορισμένη σεξουαλική ταυτότητα; Σε αυτήν την περίπτωση, αυτό που μοιάζει ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι η χειρουργική του επαναπροσδιορισμού φύλου μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να προσπαθήσει να επαναδημιουργήσει με αντίστροφο τρόπο την παλιά συμμαχία ανάμεσα στο φύλο και την ανατομία. Με μία απίστευτη αντιστροφή της φροϊδικής λογικής, το θέμα δεν θα ήταν πλέον να αναρωτηθούμε ως προς τις ψυχικές συνέπειες της ανατομικής διαφοράς, αλλά μάλλον τις ανατομικές συνέπειες της ψυχικής διαφοράς. Εξάλλου, η επιθυμία της ανατομικής συμφωνίας δεν σταματά να μας μεταδίδει κάτι το σημαντικό σχετικά με το βάρος του γενετικού εικονοφαντασιακού στην διαμόρφωση του ανθρώπινου σεξουαλικού προσποιητού (semblant) το οποίο δεν μπορούμε να αγνοήσουμε.
Είναι αδιαμφισβήτητο ότι η μόνη συνεπής ηθική θέση με την ψυχανάλυση, είναι να προσεγγίσουμε την κάθε περίπτωση ως μοναδική. Όμως, το σώμα του διαφυλικού (intersexe) υποκειμένου επερωτά ακριβώς τη συνοχή αυτής της Gestalt. Ο ακτιβισμός των διαφυλικών (intersexe) ατόμων μοιάζει να παίρνει την κατεύθυνση της υποστήριξης της διαφορετικότητας τόσο της ανατομίας όσο και των σεξουαλικών χαραστηριστικών και να επαινεί τη μοναδικότητα των σωμάτων. Η πολυπλοκότητα και η πολυποικιλότητα που αποκαλύφθηκαν όταν βγήκε από την ντουλάπα όχι μόνο το ράσο αλλά επίσης και τα σώματα των υποκειμένων που σε άλλες εποχές βρίσκονταν αποκλεισμένα και εγκλεισμένα στο περιθώριο της παραδοσιακής αστικής οικόγενειας, μας βοηθούν να αποκαλύψουμε τη σημαντικότητα της συνεισφοράς της ψυχανάλυσης σε αυτόν τον διάλογο στο μέτρο όπου ο Λόγος του Αναλυτή (discours de l’analyste) είναι προσανατολισμένος από την ετερότητα, δηλαδή από την στήριξη του ριζικά άλλου, του ασαφούς, πέρα από το ανατομικό φύλο, αλλά όχι άσχετου με το ανατομικό προσποιητό (semblant) καθώς και την κοινωνική του αξία.
Υπάρχει κάτι από τ’ Η Γυναίκα (στη διάσταση του Ⱥ – Άλλος διαγραμμένος) που διαφεύγει πάντα από τον λόγο (discours), από τον φαλλό, από την επιστήμη, από τις κατατάξεις, από το νυστέρι, από τις καθολικές προτάσεις, και με τρόπο ακόμα πιο ριζοσπαστικό, από το κύριο όνομα. Έτσι, πέρα από τις νευρικές απολήξεις, τις χειρουργικές επεμβάσεις ή τους ανατομικούς χάρτες, η απόλαυση πλημμυρίζει κάποιες φορές το σώμα άγχος, αλλά όπως λέει και ο βραζιλιάνος ποιητής Τσίκο Μπουάρκε (Chico Buarque)[1] « δεν υπάρχει κυβέρνηση και δεν θα υπάρξει ποτέ ».
Μετάφραση από τα γαλλικά: Νίκος Ζορμπάς
Αναφορές
AINSWORTH, C. Sex redefined. Nature, v. 518, n.7539, p. 288-291, 2015.
LACAN, J. (1972-1973). Le séminaire Livre XX Encore.
PRATES, A. L. O corpo e os discursos: dominação e segregação nos laços encarnados. A PESTE, v.1, n.2, p. 225-244, 2009.
…
[1] Chico Buarque de Hollanda (Ρίο 1944 – ): Μεγάλος λαϊκός τραγουδιστής της Βραζιλίας.
ΦΟΡΟΥΜ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗΣ ΤΟΥ ΛΑΚΑΝΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΑΘΗΝΑΣ 