Gabriel Lombardi
Πρελούδιο της Διεθνούς Συνάντησης στο Μπουένος Άιρες
Η Διεθνής των Φόρουμ του Λακανικού Πεδίου μας προσκαλεί στο Ραντεβού του 2020 με ένα θέμα που επαναλαμβάνεται. Ποιός επαναλαμβάνεται, και ταυτόχρονα ποιός είναι διαφορετικός, παράξενος, μακριά και κοντά, παρελθόν και παρόν: Θεραπείες του σώματος στην εποχή μας και στην ψυχανάλυση.
Τι αποκαλούμε «σώμα»; Όχι βέβαια τον οργανισμό, αυτόν που το σώμα προστατεύει, ούτε και την εικόνα που το αναπαράγει ως αντίγραφο και το ανεγείρει σε συντεταγμένες του Λόγου του Κυρίου, «έχω ένα σώμα, είναι το δικό μου».
Η ερώτηση ανοίγει σε ερωτήματα. Είναι άραγε το σώμα αυτό το υπόλοιπο στο οποίο συνοψιζόμαστε τη στιγμή του άγχους; Είναι το σύνολο που περιέχει τα όργανα, αφήνοντας ένα από αυτά στο εξωτερικό του συνόλου και το οποίο ονομάζουμε αίτιο της επιθυμίας; – αυτό το αίτιο που δίνει ζωή στα τυπικά (ή λογικά) συστήματα της γλώσσας, της γραμματικής, της λογικής, του κοινωνικού δεσμού με τον Άλλο – Πώς να ξεχωρίσουμε το σώμα από τα εξωτερικά του, αφού ο Άλλος έχει ενσωματωθεί σε αυτό;
Το σώμα είναι ένας σάκος με γρίφους συνοψίζει ο Pascal Quignard.
Η ιστορία της ψυχανάλυσης μας έδωσε στοιχεία για να οριοθετήσουμε την ανάπτυξη των απαντήσεων που ξεδιπλώθηκαν σύμφωνα με τα πεδία που έχουν ήδη μελετηθεί, το συμβολικό, το φανταστικό, το πραγματικό, το όνομα, τον μύθο.
Πώς να αναθεωρήσουμε αυτές τις συντεταγμένες σ’ αυτά τα χρόνια όπου ακόμη και βρέφη ζουν μια εικονική δεύτερη ζωή που αντικαθιστά τον κοινωνικό δεσμό; Μεταξύ τους, «επικοινωνούν» μέσω δικτύων που διαχωρίζουν σώμα, παρουσία και όνομα. Μερικοί ενήλικες ακολουθούν το παράδειγμα με καθυστέρηση, καθιστώντας το Tinder ή άλλους ιστότοπους ως τόπο των συναντήσεών τους. Στοιχηματίζουν ποντάρουν στη συνάντηση σύμφωνα με τις τρέχουσες λογικές συνθήκες, η μη-ύπαρξη της διάφυλης σχέσης δεν είναι πλέον μυστικό.
Και πώς να κατανοήσουμε σε αυτά τα χρόνια του φεμινισμού, δίκαιου και άδικου, τον ευνουχισμό ως μια λειτουργία αποσύνδεσης μεταξύ σώματος και απόλαυσης; Η πάντα λανθασμένη ισοδυναμία (και σε πολλές περιπτώσεις επιτελεστική) μεταξύ πέους και φαλλού δημιουργεί όλο και περισσότερες μυθοπλασίες που έχουν επιπτώσεις στους ανθρώπινους φόβους και προκλήσεις, καθώς και στο Γέλιο της Μέδουσας όπως και στο σύνολο των λεσβιακών θεωρητικών κειμένων [corpus]. Τα κοινωνικά δίκτυα δεν μας προσφέρουν τώρα δύο φύλα αλλά γένη/ταυτότητες φύλου [genders] που είναι δύσκολο να καταμετρηθούν, 84 για παράδειγμα σύμφωνα με την αγγλική εκδοχή του πιο διαδεδομένου κοινωνικού δικτύου. Όσον αφορά τον ευνουχισμό, ο καπιταλισμός δεν βοηθά την ψυχανάλυση. Ενδιαφέρεται περισσότερο για τη στοχευμένη διαφήμιση παρά για τις αναλυτικές φροντίδες του σώματος. Ο αναλυτής περιπλανιέται όταν απαντά από μια «ετερο-κανονιστική» θέση: μπαίνει στο παιχνίδι αυτού του Σόδωμα του Βατικανού που περιγράφεται λεπτομερώς από τον Frédéric Martel και πρόσφατα εκδόθηκε, στην περίπτωση αυτή, σε οκτώ γλώσσες ταυτόχρονα.
Τι να σκεφτούμε για αυτά τα σώματα που αντιμετωπίζονται (θεραπεύονται) με ορμόνες, χειρουργικές επεμβάσεις, τεχνολογικά εξαρτήματα και ιδεολογίες του Deleuze που υπόσχονται ακόμη και φυσιολογική μετάβαση στο μετά-ανθρώπινο (au post-humain), μια αναπόφευκτη κατηγορία μετά τον Turing και στο οποίο το Μανιφέστο του Cyborg που γράφτηκε απο την Donna Haraway δίνει συμπτωματική συνεκτικότητα ;
Και πώς να δεχθούμε και να ακούσουμε αυτά τα ομιλούντα σώματα των αυτιστικών που δεν μας μιλούν; Και όσοι έχουν εμμονή με την υποκειμενική διαίρεση μέσω επιβλαβούς χρήσης ουσιών, του διαδικτύου και της ψηφιακής αισχρολογίας;
Ο Λακάν είχε προβλέψει το κοινωνικό σύμπτωμα της εποχής μας: όλοι προλετάριοι, χωρίς Λόγο μέσω του όποιου γίνεται κοινωνικός δεσμός. Σε αυτήν την πρόβλεψη, πρόσθεσε το παράδοξο ότι ο καπιταλισμός και η ψυχανάλυση – που είναι πράγματι ένας τρόπος κοινωνικού δεσμού – συμπίπτουν την ίδια ιστορική περίοδο, όχι τυχαία αλλά «για λόγους καθαρής λογικής».
Σε αντίθεση με την πολυάριθμη και εξωτερική προσφορά θεραπειών σώματος, η ανάλυση προσκαλεί να «υστεροποιήθει» το οικείο μονοπάτι που οδηγεί από το σύμπτωμα, πραγματικό με νόημα, σε ένα σημείο όπου «το πραγματικό είναι ισχυρότερο από την αλήθεια», πραγματικό μυθικό που, με ένα από τα διάφορα ονόματά του, είναι μέρος του ιστού του ομιλούντος σώματος σε αμφίσημες γλώσσες. Αυτό το πραγματικό συνάγεται (απορρέει) από τα υστερικά σημάδια του σώματος, σημάδια που προσφέρουν στον αναλυόμενο την ευκαιρία να (επερωτήσει) ρωτήσει τον εκπρόσωπό του στο Σύστημα, το S1 σε παρακμή τον ένοχο για τα δεινά μας πατριάρχη που αποτελεί όμως και την αναπόφευκτη παραδοσιακή υποστήριξη των συμπτωματικών ή μετουσιωτικών αντιδράσεών μας – ετυμολογικά ο όρος «παράδοση» προέρχεται από τον όρο «μετάδοση» -.
Πιστεύουμε ότι η αναλυτική κλινική μπορεί να λάβει υπόψη και άλλα σημάδια που σηματοδοτούν, εκτός από την αποσταθεροποίηση του πατρικού καυσίμου, μια απουσία ερωτήματος: ψυχοσωματικές επιπτώσεις, χαρακιές, πίρσινγκς, τατουάζ ανανεωμένου πολυθεϊσμού. υποκειμενικότητες που φέρνουν στον νου την αμερικανική σύγχυση που αποτυπώθηκε στο φιλμ Easy Rider, αυτή των προδρόμων που ανακαλύπτουν, σε ένα νεκροταφείο, την πρόταση του Βολταίρου: «Κι αν ακόμα δεν υπήρχε Θεός, θα έπρεπε να τον εφεύρουμε».
Η ποικιλότητα έχει λάβει εκπληκτικές μορφές τα τελευταία χρόνια και μας καλεί να αναθεωρήσουμε τους τρόπους με τους οποίους η μοναδική «συγκεκριμένη και μεταδόσιμη» κλινική μας, αυτή του υστερικού λόγου, μας παρέχει το αναλυτικό υπόστρωμα έτσι ώστε η ψυχανάλυση να βρει, στα σωματικά συμπτώματα, μια αποκλίνουσα επιλογή στο προλεταριακό Σύστημα που μετεγκαθιστά γνώση και σώμα.
Αυτές οι συντεταγμένες μας επερωτούν σε σχέση με κινήματα, λιγότερο ή περισσότερο κοινωνικά, αλλά και από λογική και κλινική σκοπιά. Υπάρχουν επίσης ζητήματα ηθικής/δεοντολογικής φύσης.
Πώς να εντοπίσετε το φόρο της δεκάτης, αυτό το κόστος που πρέπει να πληρώσει ο αναλυτής για να υποδεχτεί αυτόν τον Άλλο Νάρκισσο που χαρτογράφησε πρόσφατα η Colette Soler είτε είναι άνδρας, είτε γυναίκα ή ότι άλλο θέλει να δηλώνει ως ταυτότητα; Η αποφυγή της συζήτησης δεν αποτελεί επιλογή για εμάς.
Και πώς να συγκαλέσουμε μέσα στη μεθοδική περιπλάνηση της ανάλυσης μια επιθυμία που αναζωογονεί αυτό που απομένει στο ομιλόν-αμφίσημες γλώσσες-σώμα, εκείνη τη λίβρα της σάρκας που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να πληρώσει την πρόσβαση στην επιθυμία; Το Σύστημα αφήνει λίγο χώρο για την αναλυτική του έρευνα, αλλά υπάρχει μία κάποια πιθανότητα εάν αυτή η επιθυμία είναι τόσο άφθαρτη όπως ο Φρόιντ διαισθάνονταν ήδη από την αυγή της ψυχανάλυσης. Μπορούμε να την τοποθετήσουμε στις εκδοχές που δίνουν σήμερα υπόσταση στο πάθος του συμπτώματος που είναι πόνος, απόλαυση και διαμαρτυρία;
Ίσως από αυτές τις συντεταγμένες, μπορούμε εκ νέου να αναρωτηθούμε σε τι διαφέρει η αναλυτική επεξεργασία του σώματος από τις άλλες. Ελπίζουμε ότι η συνάντησή μας για το 2020 θα ανοίξει τα ερωτήματα προτού τα κλείσει με περισσότερο δόγμα, καλωσορίζοντας τις τρέχουσες κλινικές συζητήσεις και υποβάλλοντας ερμηνείες αντάξιες των γρίφων που μας προτείνει ο ίλιγγος της παγκοσμιοποίησης του ψηφιακού πολιτισμού.
Το Ραντεβού θα πραγματοποιηθεί στις 10 και 11 Ιουλίου και θα προηγηθεί η Συνάντηση της Σχολής στις 9 Ιουλίου, την Ημέρα Ανεξαρτησίας της Αργεντινής. Σίγουρα μια ευκαιρία να επανεξετάσουμε την Λακανική αρχή που λέει ότι δεν υπάρχει απόλαυση που δεν είναι του σώματος και να σταθμίσουμε τον αντίκτυπο της πρακτικής μας στον φόβο του σώματος και σε ένα τέλος που δεν είναι αυτό της θρησκείας – που υπόσχεται ένα σώμα πέρα από το θάνατο, αυτό που η τρέχουσα τεχνολογία της εικόνας αναπαράγει στη διάσημη φιγούρα του ζόμπι -. Για αυτό, το πέρασμα από τον αναλύοντα στον αναλυτή, το οποίο βασίζεται στις συντεταγμένες του τέλους της ανάλυσης, δημιουργεί φόβο και απόσταση. Ή ενθουσιασμό και επιθυμία, όταν αποφασίσουμε να το αντιμετωπίσουμε.
Μετάφραση από τα γαλλικά : Γεωργία Χριστέλη
ΦΟΡΟΥΜ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗΣ ΤΟΥ ΛΑΚΑΝΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΑΘΗΝΑΣ 