Σώμα λατρεμένο

Marc Strauss

Πρελούδιο της Διεθνούς Συνάντησης στο Μπουένος Άιρες

Τύχη των περιστάσεων, η φιλική παράκληση της Agnès Metton να παραχωρήσω αυτό το Πρελούδιο συνέπεσε με την ανάγνωση που κάνω στη σελίδα 66 της γαλλικής έκδοσης του Σεμιναρίου Το σίνθωμα,  του τετάρτου μαθήματος της 20^ης Ιανουαρίου 1976. Ο Λακάν, πιο αποδεικτικός από ποτέ, προτείνει ως χαρακτηριστικό του είδους το γεγονός ότι το ομιλόν λατρεύει το σώμα του.

Μια πάρα πολύ απλή διατύπωση και ωστόσο, ενοχλητική. Είναι τόσο προφανές;

Κάθε φορά που ρωτάμε μια διάσημη μηχανή αναζήτησης, κατακλυζόμαστε από ανακοινώσεις ιστοσελίδων που καταμετρούν 5, 10, ή και 15 συμβουλές για να καταφέρει κανείς να αγαπήσει το σώμα του, να το αποδεχθεί, να συμφιλιωθεί μαζί του και οι υπόλοιπες προτείνουν προγράμματα αδυνατίσματος. Κι ας μη μιλήσουμε για την επιτυχία σ’ όλο τον πλανήτη των χειρουργικών επεμβάσεων αισθητικής και επιδιόρθωσης, ας αναφερθούμε μόνο στη ντροπή και τους φόβους που τα σώματά μας πυροδοτούν. Λοιπόν…;

Είναι αλήθεια ότι το να λατρεύεις δεν σημαίνει να αγαπάς και το να μην αγαπάς το σώμα σου δεν σημαίνει να του έχεις λατρεία, ίσως μάλιστα, το αντίθετο.

Αυτή η λατρεία είναι, για τον Λακάν, το γεγονός του ψεύδους που παράγει η διανόηση, που εξαναγκάζεται να φανταστεί «πλαστά στοιχεία» για να διατηρήσει την αγάπη για τον εαυτό που προϋποθέτει.

Και ως μέγιστο παράδειγμα «πλαστού στοιχείου» μήπως δεν έχουμε εμείς τον ευνουχισμό; Ο Φρόιντ επέμεινε πάρα πολύ στη σπουδαιότητα, κατά τη συγκρότηση και την ανάπτυξη, στον μικρό άνθρωπο, αυτού του παραληρήματος που δίνει νόημα στην απουσία και στην απόλαυση που αποχωρίζεται.

Ο Martin Veyron μας κατέδειξε το γεγονός ότι η αγάπη για τον εαυτό δεν παραμένει ποτέ για πολύ και δυστυχώς, ισχύει το ίδιο και για την απλότητα στον Λακάν.

Στη συνέχεια των λόγων του, που γίνονται πάρα πολύ πυκνοί και επικαλούνται πολλά σχόλια, τοποθετεί την αγάπη για τον εαυτό στη αρχή της φαντασίας, αναδιατυπώνοντας τον οικογενειακό μύθο του νευρωτικού του Φρόιντ, όπου ακριβώς από ένα πλήγμα αγάπης για τον εαυτό αναδύεται έτοιμη για όλα, προκειμένου να σώσει τον πατέρα ως προς τη λειτουργία του να εξασφαλίζει τη βεβαιότητα της θέσης του μέσα στον Άλλον. Κάθε υστορία παίρνει νόημα από το σώμα που εκλαμβάνεται από την οπτική αυτού του Άλλου, η οποία επιτρέπει στο υποκείμενο να αναπαραστήσει τον εαυτό του ψυχικά ως ενότητα.

Ο Λακάν προσθέτει ότι αν το ομιλ-όν λατρεύει το σώμα του, είναι επειδή η νόησή του το κάνει να πιστέψει ότι το έχει, ψυχικά και ενάντια σε κάθε απτό αποδεικτικό στοιχείο. Το υπογραμμίζει, το σώμα δεν εξατμίζεται και ως εκ τούτου, παραμένει αντιπαθητικό στην ψυχή.

Αυτό το συγκεκριμένο υπόλοιπο του σώματος μεταβιβάζεται άμεσα σ’ ένα άλλο σώμα που υποτίθεται πραγματικά ως ένα, απαλλαγμένο από την οδυνηρή ψυχική του υπόσταση. Αυτό το άλλο σώμα γίνεται τότε αντικείμενο λατρείας, αναγκαστική παράκαμψη προκειμένου να του επιστραφεί στο δικό του σώμα.

Περισσότερο κι από τον Νάρκισσο που είναι φυλακισμένος στην εικόνα του και για τον οποίο οι Αρχαίοι συζητούσαν μεταξύ τους για να μάθουν αν αναγνώριζε ή όχι τον εαυτό του, εμφανίζεται εδώ ο Πυγμαλίωνας που η αγάπη του έδωσε ζωή, με την συμβολή της Αφροδίτης, στο αγαλμάτινο σώμα της Γαλάτειας. Οι ερμηνείες που δόθηκαν γι’ αυτόν τον μύθο θα μας οδηγούσαν πάρα πολύ μακριά και δεν τολμάμε να δούμε στον πίνακα του 1819 του Ζιροντέ[1], στο μπουκέτο του στη σωστή θέση, την επική μορφή του σχήματος που πήρε από τον Μπουάς[2]. Ας θυμηθούμε απλώς ότι αυτός ο Κύπριος κατασκεύασε τη γυναίκα των ονείρων του, αφού έφυγε μακριά απ’ το νησί του, τρομοκρατημένος ότι ήταν η ντροπή των κατοίκων του, των Προποιτίδων, που είχαν την κακή φήμη ότι ήταν πόρνες και μάγισσες και μάλλον και τα δύο σ’ ένα, μ’ άλλα λόγια ότι έχουν πνεύμα.

Για να παρακολουθήσουμε τον Λακάν σ’ αυτή τη σελίδα του σεμιναρίου του Σινθώματος, είμαστε όλοι Προμηθείς: με τη λατρεία μας είμαστε σε θέση να δώσουμε ζωή στο αντικείμενο αναγνωρίζοντάς το σ’ ένα άλλο σώμα. Εδώ, εμφανίζεται ένας μοναδικός παραλληλισμός ανάμεσα στο αντικείμενο α, που είναι η γυναίκα για έναν άνδρα, και σ’ αυτό που είναι τα παιδιά για εκείνη: πάντα να δίνει ζωή, ακόμα κι αν πρόκειται για μια τελείως διαφορετική λογική.

Πράγματι, φαίνεται ξεκάθαρα ότι οι μητέρες λατρεύουν το σώμα των παιδιών τους και ορισμένες φορές, προς μεγάλη δυστυχία αυτών των τελευταίων, πρόκειται για μια διαφορετική μορφή λατρείας από εκείνη του σώματος που διακρίνει ο Λακάν στις γυναίκες, στην ομιλία του στο Συνέδριο για τη γυναικεία σεξουαλικότητα. Εκεί, περιγράφει τη γυναικεία απιστία, όπου πίσω απ’ τον άνδρα του οποίου «λατρεύει τα χαρακτηριστικά» παραμένει κρυμμένος «ένας ευνουχισμένος εραστής ή ένας νεκρός άνδρας (βλέπε, δύο σ’ έναν)… προκειμένου να κάνει επίκληση στη λατρεία του». Ιδανικό προσωπείο, ίσως, αλλά που διατηρεί όλο του το βάρος στο σώμα της ωραίας κοιμωμένης και του προσδίνει μια ορισμένη εντύπωση, η οποία προκάλεσε τον έξοχο εφιάλτη ενός Φίσλι[3].

Σαφώς, αν η ψυχανάλυση διαπιστώνει ότι τα σώματα ρυθμίζονται ανάλογα με τους λόγους, προσεγγίζει πάντοτε το σώμα με αφετηρία ένα άλλο σώμα,  κάνοντας το σώμα ένα σώμα σε σύνδεση, σύμπτωμα ενός άλλου σώματος.

Μπορεί κάλλιστα να πρόκειται για μια οδό που έχει χαθεί, απατηλή, που παραμένει η μόνη εφικτή για ένα ομιλ-όν που η ψυχική του φύση το εμποδίζει να αναχθεί στην πλήρη αφαίρεση της φαντασιακής του υπόστασης.

Εξού και μια σειρά από ερωτήματα:

1. Τι συμβαίνει με τη λατρεία του σώματος σ’ εκείνον που το σώμα του άλλου δεν περιέχει κανένα άγαλμα, διότι έχει το αντικείμενο στο τσεπάκι του, δηλαδή τον ψυχωτικό;
2. Αν το ομιλ-όν λατρεύει το σώμα του, είναι πάντα απ’ την πλευρά του να κάνει τον άνδρα, ακόμα και για τις γυναίκες;
3. Τι γίνεται αυτή η λατρεία στην ανάλυση, με τον περιορισμό του σεξουαλικού νοήματος που η φαντασίωση στήριζε; Θα έβρισκε, άραγε, μια εναλλακτική;
4. Στη σημερινή εποχή της λεγόμενης «λατρείας του σώματος», από τον Πυγμαλίωνα έως την εικονική πορνογραφία με ελεύθερη πρόσβαση, ο δεσμός με το σώμα του άλλου, και μέσω αυτού με το δικό του σώμα, επηρεάζεται και πώς;

Μετάφραση: Ιωάννα Βισβίκη

…

[1] Αν-Λουί Ζιροντέ-Τριοζόν [Anne–Louis Girodet–Trioson, ή Girodet de Roucy], Γάλλος ζωγράφος (1767-1824), μαθητής του Ζακ–Λουί Νταβίντ, ενός από τους πιο σημαντικούς εκπροσώπους του νεοκλασικισμού.

[2] Ανρί Μπουάς [Henri Bouasse], Γάλλος φυσικός (1866-1953).

[3] Γιόχαν Χάινριχ Φίσλι [Johann Heinrich Füssli], Αγγλοελβετός ζωγράφος, χαράκτης, σχεδιαστής και κριτικός της τέχνης (1741-1825).