Μελέτη του λακανικού κειμένου «Ο λογικός χρόνος και ο ισχυρισμός της πρόωρης βεβαιότητας. Ένα νέο σόφισμα»

από τη Μαρία Κουκουμάκη

Η έννοια του χρόνου παραπέμπει στο ρολόι που μετρά την ώρα, στη φευγαλέα στιγμή αλλά και στην αέναη επανάληψη, στην ατέρμονη διάρκεια. Ο Φρόιντ μας έμαθε ότι το ασυνείδητο αγνοεί¹ αυτόν τον «χρονολογικό» χρόνο, ότι η σχέση του υποκειμένου του ασυνειδήτου με τη χρονικότητα συγκροτείται με τον ευνουχισμό², και ότι η εμπλοκή του τραύματος στο σύμπτωμα έχει να κάνει με το εκ των υστέρων [nachträglich]³. Το ασυνείδητο αρθρώνεται γύρω από τον λογικό χρόνο ο οποίος συστήνεται σε σχέση με το σημαίνον, τον αποχωρισμό και την αλλοτρίωση. Το χάσμα του ασυνειδήτου, η ασυνέχεια της σημαίνουσας αλυσίδας, η λειτουργία του εκ των υστέρων φανερώνουν χρονικές δομές που διέπονται από καθεστώς λογικής. Ο Λακάν προσέγγισε το ασυνείδητο ως φευγαλέο, που όμως καταφέρνουμε να «το περικλείσουμε μέσα σε μια δομή, μια δομή χρονική»⁴. Η προσέγγιση του παλμού του ασυνειδήτου, του ανοίγματος – κλεισίματος, η στιγμή της ρωγμής και της εξαφάνισης οδηγούν σε μια άλλη σύλληψη της μεταβίβασης και του χειρισμού της, συνδέοντας την άρρηκτα με τον χρόνο⁵. Ο Φρόιντ δεν αγνοούσε τον χειρισμό αυτό, όπως φαίνεται στην περίπτωση του ανθρώπου με τους λύκους, όπου κατέφυγε στο «ηρωικό μέσο του ορισμού μιας προθεσμίας», μέτρο «αποτελεσματικό υπό την προϋπόθεση ότι πετυχαίνει κανείς το σωστό χρονικό σημείο»⁶.

Με κεντρική αναφορά το κείμενο «Ο λογικός χρόνος και ο ισχυρισμός της πρόωρης βεβαιότητας»⁷ θα μελετήσουμε τη σχέση του ομιλόντος με τον χρόνο που είναι μοναδική για το καθένα, χρόνο κατά τον οποίο κάτι αποκαλύπτεται στιγμιαία (στιγμή του οράν), που αφήνει μετέωρο το υποκείμενο στην ακαθοριστία του χρόνου κατανόησης, της αναβολής ή της επίσπευσης σε μια στιγμή κατάληξης, χρόνου της πράξης.

1 Σ. Φρόιντ, «Το ασυνείδητο» στο Δοκίμια μεταψυχολογίας (1915), εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα, 2000, σελ. 51-92

2 Σ. Φρόιντ, «Το εφήμερο» στο Ψυχανάλυση και λογοτεχνία, εκδ. Επίκουρος, Αθήνα, 1994, σελ. 185-191

3 Ο όρος πρωτοεμφανίστηκε στο γράμμα της 14ης Νοεμβρίου 1897 του Φρόιντ προς τον Fliess.

4 Ζ. Λακάν, Σεμινάριο ΧΙ, «Οι τέσσερις θεμελιώδεις έννοιες της ψυχανάλυσης», εκδ. Ράππα, σελ. 48-49

5 J. Lacan, «Position de l’inconscient», Écrits, Paris, Seuil, 1966, σελ. 844. / Τοποθέτηση του ασυνειδήτου, εσωτερική έκδοση των Φόρουμ του Λακανικού πεδίου, σελ 39

6 Σ. Φρόιντ, Περατή και μη περατή ανάλυση, εκδ. Πλέθρον, 2008, σελ. 19

7 J. Lacan, «Le temps logique et l’assertion de certitude anticipée» στο Ecrits, Παρίσι, εκδ. Seuil, 1966, σελ. 197-213

Για λόγους υγιεινής που έχουν επιβληθεί ενάντια στην πανδημία και μέχρι νεωτέρας, από τον Απρίλιο του 2020 τα σεμινάρια και οι συναντήσεις θα γίνονται μέσω της πλατφόρμας zoom και σε νέες ημερομηνίες. Αναλυτικότερα, συμβουλευτείτε το πρόγραμμα.

Πίσω: Πρόγραμμα εκπαίδευσης