Το ομιλoύν σώμα και η κλινική της μεταβίβασης

από την Μαργαρίτα Νικολαΐδου

Οι ψυχαναλυτές συμμετέχουν της έννοιας του ασυνειδήτου μιας και συγκροτούν την απεύθυνση του¹

Εν αρχή ήν ο Λόγος!… Εν αρχή ήταν ο Έρωτας! Δυο προοίμια που καθορίζουν την ανθρώπινη υπόσταση. Πως λαμβάνονται υπόψη στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων στην εποχή που ζούμε, της κυριαρχίας των μηχανών και αλγόριθμων; Το μυστήριο του ομιλούντος σώματος δεν παύει να διερωτά την σύγχρονη επιστήμη μέσα από τους τρόπους με τους οποίους πάσχει: τόσο στις σωματικές ασθένειες, κρίσεις πανικού, άγχους, φοβίες, όσο και στην αναστολή και μόνωση της λειτουργίας της επιθυμίας ζωής. Η μεταβίβαση υφίσταται σε κάθε συνθήκη σχετίζεσθαι των υποκειμένων. Πώς λαμβάνεται υπόψη μια κλινική του υποκειμένου σε έκαστη κλινική πράξη που στοχεύει στην άρση των συμπτωμάτων; Η ψυχαναλυτική εμπειρία θέτει στο επίκεντρο της την ομιλία ως πράξη όταν στις διεργασίες του ασυνειδήτου μέσα από τον ελεύθερο συνειρμό προκύπτει ένα πέρασμα από την πλήρη ομιλία, την φλυαρία στην κενή ομιλία. Ο αναλυτής με την πράξη του διανοίγει την τοπολογία της ομιλίας μέσα από την λογική του μη όλου και την ανάγνωση ως προς αυτό στο οποίο σκοντάφτουμε εκεί που το πραγματικό προσκρούει στο σημείο όπου το συμβολικό είναι διάνοιχτο στο φαντασιακό, αφήνοντας το σώμα εκτεθειμένο στην επίθεση που δέχεται από το άγχος, κύριο συστατικό της σημερινής δυσφορίας μέσα στον πολιτισμό. Το άγχος ως απουσία μη αναγνώρισης του τόπου έλλειψης στην ύπαρξη, το ουδέν. Τόσο στο ατομικό όσο και στο συλλογικό. Το ασυνείδητο φέρει στην δομή του την ίδια την άρνηση, μας αποκαλύπτει ο Φρόιντ², η οποία ταυτίζεται με την αντίσταση ή ακόμη και με την αρνητική μεταβίβαση. Θα σταθούμε στα εξής: α) Η επικαιροποίηση της μελέτης του Συμποσίου του Πλάτωνα το 1960 -61 από τον Ζακ Λακάν στο Σεμινάριο του Η μεταβίβαση, αναδεικνύει ως απαρχή της μεταβίβασης τον λόγο για τον Έρωτα, με τον τρόπο που τον τοποθετεί ο Σωκράτης, στην διαλεκτική σχέση του δασκάλου μαθητή, εραστή ερωμένου. Στην ατοπία του Σωκράτη, -έν οίδα ότι ουδέν οίδα- «η μεταβίβαση είναι η αγάπη που απευθύνεται στην γνώση» συνδέεται το μυστήριο της αγάπης με την επιθυμία γνώσης, η δε λειτουργία του αγάλματος ως το επιθυμητό αντικείμενο (iα) στον άλλο μ’ εκείνη του φετίχ, το μερικό αντικείμενο στην αναλυτική σχέση. Πώς λαμβάνεται υπόψη στην κατεύθυνση της θεραπείας η σαγήνη και εξιδανίκευση; β) Ο χρόνος και το ασυνείδητο, 1964, Σεμινάριο ΧΙ: «Οντικά λοιπόν το ασυνείδητο είναι το φευγαλέο»³, το οποίο εμφανίζεται μέσα στην αναλυτική συνεδρία με μια παλμικότητα που χαρακτηρίζει ένα άνοιγμα και ένα κλείσιμο αυτού, τη στιγμή που κάτι πάει να αποκαλυφθεί, αποτυγχάνει. Το ενεργείν του είναι αναλυτή την καίρια στιγμή, θέτει στο στόχαστρο την γνώση στην σύνδεσή της με την αγάπη, ως προς το υποκείμενο που υποτίθεται ότι γνωρίζει, στο σημείο που κάτι δεν μπορεί να ολοκληρωθεί… η μεταβίβαση είναι η αγάπη, που απευθύνεται στην γνώση του ασυνειδήτου,⁴ …ανοίγοντας μια άλλη διάσταση στις διεργασίες της αναλύουσας ομιλίας ως προς την διαδρομή της ενόρμησης και το πραγματικό του σημαίνοντος. 

1 J. Lacan, «Position de l’inconscient», Écrits, Paris, Seuil, 1966, σελ. 844. / Τοποθέτηση του ασυνειδήτου,εσωτερική έκδοση των Φόρουμ του Λακανικού Πεδίου

2 Σ. Φρόιντ « Η άρνηση» (1914) στο champlacanien.gr

3 Ζ. Λακάν, Σεμινάριο ΧΙ, «Οι τέσσερις θεμελιώδεις έννοιες της ψυχανάλυσης», εκδ. Ράππα, σελ. 48-49.

4 J. Lacan, «Introduction à l’édition allemande d’un premier volume des Écrits» στο Scilicet, 1975, n°5, σελ. 11-17.

Για λόγους υγιεινής που έχουν επιβληθεί ενάντια στην πανδημία και μέχρι νεωτέρας, από τον Απρίλιο του 2020 τα σεμινάρια και οι συναντήσεις θα γίνονται μέσω της πλατφόρμας zoom και σε νέες ημερομηνίες. Αναλυτικότερα, συμβουλευτείτε το πρόγραμμα.

Πίσω: Πρόγραμμα εκπαίδευσης