Επείγον: μια κλινική του χρόνου στην ψυχανάλυση

από την Ιωάννα Βισβίκη

Τι είναι ο χρόνος, αναρωτιέται ο Άγιος Αυγουστίνος και στοχεύει την ουσία του χρόνου: Όταν μιλάμε, τίποτα δεν είναι πιο γνωστό και πιο οικείο από το χρόνο! Τον κατανοούμε αναμφιβόλως. Αν με ρωτήσουν, θα πω πως τον γνωρίζω, αν, όμως, μου ζητήσουν να πω τι είναι, τότε δεν ξέρω¹. Ο χρόνος, μας λέει ο Αριστοτέλης είναι «ο αριθμός της κίνησης σύμφωνα με το πριν και το μετά»². Αν δεν υπάρχει κίνηση, δεν υπάρχει χρόνος. Οι τρεις βαθμίδες του χρόνου, παρελθόν, παρόν, μέλλον, δεν είναι λοιπόν παρά δύο, διότι το παρόν, αυτό το αριστοτελικό «νῦν» απουσιάζει. Ή καλύτερα, είναι εκεί όχι ως ξεχωριστή οντότητα, αλλά ως τομή, ως μια στιγμή-τομή ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον.

Αυτή η στιγμή του χρόνου εισάγει μια άλλη εσωτερική χρονικότητα στην ανθρώπινη ζωή, πέρα και «έξω» από τον χρόνο που κυλά και γλιστρά άπιαστος μέσα απ’ τα δάχτυλά μας προς την αιωνιότητα. Ο άνθρωπος τρέχει διαρκώς πίσω από μια στιγμή αποτυχημένης συνάντησης με το παρόν. Αυτή η απουσία του παρόντος χρόνου αποτελεί βασική συνθήκη του ανθρώπινου είναι. Ωστόσο, όταν, κάποτε, ο χρόνος πάψει να τρέχει και να γλιστρά ασταμάτητα και αιώνια, η στιγμή, ως το μόνο παρόν που μπορεί να υπάρξει, κάνει να αναδυθεί το επείγον. Το επείγον είναι το ξύπνημα από τον ύπνο. Περνάμε το χρόνο μας να ονειρευόμαστε, κι όχι μόνο όταν κοιμόμαστε, κι αυτή είναι η απόδειξη του ασυνειδήτου³, θα μας πει ο Λακάν. Αυτόν τον ύπνο του ανθρώπινου χρόνου έρχεται να ταράξει το επείγον.

Πέρα ίσως, από τα επείγοντα της ζωής με την ιατρική και βιολογική έννοια, αυτό το όριο μεταξύ ζωής και θανάτου η ανάλυση το συναντά μέσα σ’ αυτή την χρονική συγκυρία (ή συν-καιρία, από το καιρός) του επείγοντος. Το αίτημα εισόδου στην ανάλυση εγγράφεται ως ένα υποκειμενικό «τραυματικό» επείγον⁴. Επείγει, πιέζει κάτι να ακουστεί, κάτι να αρθρωθεί. Η ανάλυση έρχεται ως ένα επείγον λέγειν για να μπορέσει να κάνει κάτι να εγγραφεί για το υποκείμενο, δηλαδή να κάνει τομή.

Και χωρίς αυτό να σημαίνει ότι μόνο η είσοδος στην ανάλυση είναι μια στιγμή επείγοντος, διότι, άλλωστε, και στην εσωτερική της διαδρομή αυτό που μετράει περισσότερο είναι αυτός ο χρόνος των μικρών ή μεγάλων τομών από τις οποίες διέρχεται μια ανάλυση, ωστόσο, το τέλος της σημαδεύεται κι αυτό από ένα επείγον: το επείγον του τέλους της∙ την τελευταία πράξη τού να βάλει κανείς τέρμα στον αιώνιο χρόνο, εκεί όπου αυτό που έχει συμβεί, ακολουθώντας τον λογικό χρόνο ως απαραίτητη και αναγκαία προϋπόθεση, αφήνει το γραπτό του ίχνος. Ίσως, εκεί συνίσταται και η ηθική απάντηση του αναλυτή, να δώσει όλο τον χρόνο εκεί που επείγει…

1 Άγιος Αυγουστίνος (Ιππώνος), Εξομολογήσεις, Βιβλίο ΧΙ, τόμος 2ος, Πατάκη, Αθήνα, 2013, σελ. 166. 2Αριστοτέλης,Φυσικά,(μετ.Β.Κάλφας),Νήσος,Αθήνα,2015,Βιβλίο4ο, κεφ.11,σελ.334-345.

2 Αριστοτέλης,Φυσικά,(μετ.Β.Κάλφας),Νήσος,Αθήνα,2015,Βιβλίο4ο, κεφ.11,σελ.334-345.

3 J. Lacan, Σεμινάριο 1977-1978, Le moment de conclure [Η στιγμή του συμπεράσματος], μάθημα 15ης Νοεμβρίου 1977, πηγή: http://staferla.free.fr/S25/S25.pdf, σελ. 3.

3 J. Lacan, «Du sujet enfin en question» στο Écrits, Seuil, Παρίσι, 1966, σελ. 236.

Πίσω: Πρόγραμμα εκπαίδευσης